Кым-даа, чүү-даа уттундурбаан
Ада-чурт камгалакчызының хүнүнге тураскааткан “Эрес-дидим чорук” кичээлдери республиканың бүгү өөредилге албан черлеринге калбаа-биле эрткенин билир бис. Чаңчыл езугаар шак ындыг класс шактары уругларның патриотчу кижизидилгезинге салдарлыг болурундан аңгыда, Төрээн чурт дээш амы-тынын харам чокка берип чораан дайынчыларның маадырлыг чоруунуң дугайында шынныг барымдааларны билип алырынга дузалыг дээрзин чугаалаар апаар.
Салчак Оттук-оол оглу Балган-оол – тыва эки турачы, 5-ки взводтуң 1-ги салбырының гвардейжи-пулеметчу дайынчызы чораан.
Салчак Балган-оол 1919 чылда Каа-Хем кожууннуң Эргек-Тей деп черге малчын арат Оттук Салчактың өг-бүлезинге төрүттүнген.
Балган-оол бичиизинден тура-ла, Бүрен-Хемниң делгемнеринге ада-иезиниң малын малдап, тараа шөлдеринге арбай тарып, адазының шарызының бажын башкарып, мунуп берип чорааш, күш-ажылчы эр болуп өзүп келген. Ол чайлаг школазынга өөренгеш, 1938 чылда Кызылдың каттышкан школазынга мал эмчилериниң түр курстарын доозуп, төрээн черинге келгеш, арат ажыл-агыйларның малын эмнеп ажылдап эгелээн.
1939–1941 чылдарда Балган-оол Салчак Бүрен-Хем сумузунуң секретарынга ажылдап тургаш, Ада-чурттуң дайыны эгелей бээрге, араттар аразынга суртаал ажылы чорудуп, фронтуга белек чыылдазын бедик деңнелге организастаан. Ол хуузунда 4 аътты фронтуга белекке берген.
1941 чылда Салчакты Араттың революсчу шериинче келдирткен. Полктуң биче командирлер школазын дооскаш, тускай шериг мергежилдиг станоктуг пулеметчу болган. Ону Самагалдайга турган шериг эскадронунуң пулемет салбырының командири кылдыр томуйлааш, шериг кезээнче чоруткан.
1942–1943 чылдарда Балган-оол Салчак Самагалдайга шериг кезээнден 5-ки пулеметчу взводтуң командири улуг лейтенант Сат Бүрзекейниң 1-ги салбырының гвардейжи-пулеметчу дайынчызы болуп, Деражнодан Дубнога чедир тулчуушкунга идепкейлиг киришкен.
Биче сержант Балган-оол Салчактың маадырлыг чоруун Совет Чазак “Эрес-дидим чорук дээш”, а Тыва Чазак “Дайынчы шылгарал” деп медальдар-биле шаңнаан. 1945–1949 чылдарда Бүрен көдээ Соведин даргалап, 1949–1962 чылдарда Бүрен колхозтуң мал эмчизи болуп, 1962–1963 чылдарда Бүрен совхозка хойжулап ажылдап чораан. Ол ажылдап чораан үезинде тиилекчи бооп ССРЭ-ниң Улус ажыл-агый чедиишкиннериниң делгелгезинге киржип, 3 удаа делгелгениң алдын медальдары-биле шаңнаткан. Ол ышкаш Тиилелгениң 40 чыл оюнда, “Ада-чурт дайыны” орденниң 1-ги чергези-биле шаңнаткан.
/ Раиса ОНДАР,
Тываның улустуң башкызы, РФ-тиң Журналистер эвилелиниң кежигүнү.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №11 2025 чылдың март 27