2023–2024 чылдарның кыжынында Россияның элээн хөй хоорайларынга чаагайжыды туткан хөй квартиралыг бажыңнарның чылыг-биле хандырылгазы дыка улуг бергедээшкиннерге таварышкан. Москва, Санкт-Петербург, Владивосток хоорайларның кудумчуларының чер адаанда чылыдылга четкилеринден изиг суг дүндүүштелдир аттыгып турарының, Новосибирск дээш өске-даа чамдык хоорайларның хөй квартиралыг бажыңнары чылыг чок арткан дугайында медээлер интернетке, массалыг информация чепсектеринге тыргын болган.
Чурттуң чуртталга-коммунал ажыл-агыйында байдал берге, ынаар хөй чылдар дургузунда кичээнгей салбайн, ону чаартпайн келгениниң дугайында российжи эрге-чагырганың эң бедик чадаларынга ажыы-биле чугаалажып эгелээн. “Россияның 43 регионунга улуг коммунал озал-ондактары болган. Ооң кол чылдагааны – коммунал четкилерниң эргилээни, ортумаа-биле алырга, ооң 60 хуузу” – деп, Күрүне Думазының депутады Ренат Сулейманов демдеглээн.
Бо медээлер 2012 чылдың кыжында Тывага болган коммунал озал-ондаан сагындырар. Чеди-Хөл кожууннуң төвү Хову-Аксы суурга 2012–2013 чылдарда чуртталга-коммунал четкилеринге улуг үрелиишкиннер дугайында материалдар чурттуң массалыг информация чепсектеринге “Соок айыыл-халавы кижилерни бажыңнарындан үндүр ойлаткан”, “Майяларның календары ёзугаар делегейниң төнчүзүнүң бүдүүзүнде Хову-Аксы чырык, чылыг чок арткан” дээш өске-даа каракка көскү, кулакка дыңнангыр аттар-биле үнүп турган. Ындыг аттар журналистерниң боттарының материалдарынга номчукчунуң болгаш көрүкчүнүң кичээнгейин хаара тударының аргазы-даа болза, 2012–2013 чылдарның кыжында Хову-Аксынга байдал дыка нарын турганы чажыт эвес.
Кончуг соок, чамдык черлерге казыыр 50–60 градус чедип турган бо кыжы республиканың коммунал адырын оюп эрткен деп чугаалап болур-ла ыйнаан. Өршээ, өршээ! А ооң кол магадылалы Тываның хоорай, суурларының коммунал четкилерин кышкы одалга болгаш чылыдылга сезонунга багай эвес белеткээн болуру чугаажок. Чижээлээрге, Кызыл хоорайның Ленин кудумчузунда узуну 327 метр, Шагаан-Арыг хоорайда 450 метр коммунал четкилер участоктарынга эрги хоолайларны чаа хоолайлар-биле солуп септээн. Ак-Довурак хоорайда сес бажыңның даштыкы болгаш иштики коммунал четкилериниң септелгезин 2023 чылда чоруткан. Мындыг янзылыг септелге болгаш чаартылга ажылдарының түңнелинде Тывага улуг коммунал озал-ондактары 2023–2024 чылдарның кышкы одалга сезонунда болбаан.
Республиканың коммунал четкилери дыка эргилээн, ортумаа-биле барык 80 хуу хире деп специалистер санап турар. Чаагайжыды туткан бажыңнар хөй Кызыл биле Шагаан-Арыг хоорайларның коммунал четкилериниң ниити узун дурту 32 километр участоктарга чаа хоолайларны салып, 2024 чылда септээр.
Кызыл, Шагаан-Арыг, Ак-Довурак хоорайларда чылыг болгаш изиг-соок суг четкилерин 2024 чылда септээри-биле чергелештир хирлиг сугну төгер четкилерни чаартырын база планнап турар. Кызыл хоорайга хөй каът чаа чуртталга бажыңнарының тудуу улгатканы-биле холбаштыр ол бажыңнардан хирлиг сугну төгер канализация системазын чаартыры, ооң күчүзүн улгаттырары негеттине берген. 1987 чылда ажыглалга киирген, солагай талакы дачаларның чоогунда арыглал дериг-херекселиниң күчүзү Кызыл хоорайдан агып кирген хирлиг сугну арыглап төгеринге амгы үеде чедишпес апарган. Ынчангаш ону чаартыр ажылдарны 2024 чылда эгелээр.
Чурттакчы чонну арыг ижер суг-биле хандырарын экижидери республиканың мурнунда база бир улуг сорулга. Хоорай чергелиг Каа-Хем суурда суг сордурар станцияны, ооң суг четкизин бо чылда тудуп доозарын планнаан. Ак-Довурак хоорайда суг сордурар станцияны болгаш ооң суг дамчыдар четкизин база 2024 чылда чаартып септээр.
Хөй квартиралыг бажыңнарның капитал септелгези ам-даа уламчылаар. Капитал септелге ажылдарынче бажыңнарның чылыг болгаш изиг-соок суг дамчыдар системаларының септелгези база кирген. Ынчангаш капитал септелге кышкы үеде одалга сезонунга белеткелге база хамааржыр. 2024 чылда хөй квартиралыг 48 бажыңның капитал септелгези планнаттынган.
“Чайын шанааң, кыжын тергең септе” деп үлегер домаа бар болгай. Массалыг информация чепсектеринде көстүп келген ажык медээлер ёзугаар 2024–2025 чылдарның кыжынга белеткел ажылдары республикада чаа чылдың баштайгы айларында-ла эгелээн деп болур-дур.
Ш. МОҢГУШ белеткээн
Чуруктарны интернеттен алган.
«Шын» №9 2024 чылдың февраль 7
