Эрткен хүннерде РФ-тиң улустуң артизи, сураглыг кинорежиссёр, Россияның Кинематографтар эвилелиниң даргазы Никита Михалковтуң оралакчызы журналист, сценарист, режиссёр, продюсер Алексей Алешковский ТР-ниң культура сайыды Виктор Чигжиттиң чалалгазы-биле Тывага кээп чораан.
Ону чалаар мурнунда, 2025 чылдың март айда, ТР-ниң культура сайыды Виктор Чигжит республикада кино-биле холбашкан ажыл чорудуп турар улусту чыып хуралдаткаш, шагда-ла көдүрлүп турган айтырыг – Тывага Кинематографтар эвилелин тургузар дугайында чугаалашкан. Түңнелинде, регион чергелиг эвилелди тургускаш, В.Көк-оол аттыг Национал театрның артизи Орлан Оюнну ооң даргазынга томуйлаан. Кажан эвилел тургустунганда, ам-на РФ-тиң Кинематографтар эвилелиниң оралакчы даргазын чалааш, Тывага киноиндустрияны хөгжүдер сорулгалыг ТР-ниң Культура яамызы биле РФ-тиң Кинематография эвилелиниң аразында кады ажылдажылганың дугуржулгазын чарган.
Тываның культура болгаш уран чүүл адырының хөгжүлдезинге эптиг байдалдарны тургузары болгаш кино уран чүүлүн профессионал деңнел чедир хөгжүдер сорулгалыг кады ажылдажылганың стратегтиг документизинге аттар салдынганы, улуг ажылдың эгези дээрзи билдингир.
Дараазында хүнде Алдан-Маадыр аттыг Национал музейниң хуралдаар залынга кино тырттырып шенеп чоруур режиссёрлар, продюсерлер, кино артистери-биле Алексей Алешковский аңгы ужуражылганы кылган. Чаа тургустунган регионалдыг эвилелче кино уран чүүлүн сонуургап чоруур чогаадыкчы аныяктарны хаара тудар, оларның билиин бедидери-биле, өөредилгелиг программаларга киириштирер, кинематография талазы-биле, дагдыныкчы дуржулганы дамчыдып берип тургаш, РФ-тиң Культура яамызының болгаш Президентиниң грантыларынга киржир арганы бээри дээш өске-даа айтырыгларны чугаалашкан.
Ооң аңгыда чыылганнар боттарының ажылдарын таныштырып, Москвадан келген режиссёрнуң арга-сүмезин алыр аргалыг болганнар. Оларның аразында Тываның бир дугаар дээди эртемниг кинорежиссёру, чаңгыс эвес удаа чедиишкинниг тырттырган барымдаалыг фильмнерниң автору, Россия чергелиг улуг кинотөлевилелдерниң киржикчизи Владимир Копуш бодунуң “Улетая за солнечным ветром” деп база бир чаа төлевилели-биле таныштырган. Алексей Иосифович ооң кылыр деп турар уран-чечен фильминиң таныштырылгазын профессионал бедик деңнелдиг деп үнелээн. Ол ышкаш Менди Наксылдың таныштырган төлевилелдеринче база улуг кичээнгейни салып, чедиишкинниг ажылдап болур аргалыын демдеглээн. Виталий Петровтуң таныштырылгазын көргеш, чедер-четпестерни айтып, тодаргай тайылбырлап берген. Ол-ла хүн сураглыг сценарист Алексей Алешковский кинонуң сценарийин бижииринге хамаарышкан кончуг ажыктыг мастер-классты эрттирген. Чыылганнар оон хөй билиглерни дыңнап, билип алганнар.
“Мени бээр чалааныңар дээш өөрүп четтирдим. Бодумга дыка солун болгаш ажыктыг болду. Көргеним-биле чугаалаар болза, херек кырында мында байдал, бистиң билип турганывыстан дээре болду. Кино уран чүүлүн хөгжүдер талазы-биле силерниң регионнуң арга-шинээ бедик дээрзин эскердим. Ужуражылга үезинде сайгарып көрген төлевилелдер аразында дыка шыырак ажылдар-даа бар, шала чиг сюжеттиг сценарийлер-даа бар-дыр. Эде ажылдап кылыр болза, багай эвес идеялар барын база эскердим. Бир эвес кино уран чүүлүнче, шынап-ла, шымныгып кириксеп турар, келир үезин ол мергежил-биле холбаар күзелдиг улуска, сценарийни шын бижип өөренип алырын күзээр-дир мен. Оон фильмниң чедиишкинниг болуру дорт хамааржыр.
Бир эвес регионга кинематографияны сайзырадырының талазы-биле шыңгыы чугаалаар чүве болза, кинога көргүзер төөгүнү, материалды шын планнап, жанр, формадын шилип өөренири чугула. Ону кылырда, тускай өөренип, билиин бедидер болза эки. Регионга төөгүлүг блокбастерлер тырттырарда, телесериал хевиринге таарыштыр чүге көрүп болбазыл, ол ышкаш уругларга фильмнерни тырттырып болур арга бар-дыр. Ол ышкаш республика чергелиг кинофестивальдарны организастаар болза, кинорежиссёрлар, сценаристерниң моон-даа соңгаар хей-аът көдүрлүүшкүннүг ажылдаарынга улуг идиг болур. Шак мындыг чараш бойдустуг черге тырттырган фильмнерниң оператор ажылы дөмей-ле көскү болур. Багай эвес тырттырып турар операторлар бар-дыр. Ам-даа эки өөредир болза эки. Ынчангаш мурнувуста кылыр ажылдар хөй. Чүгле демниг, удур-дедир билиишкинниг кады ажылдажылгавыстан регионнуң кино уран чүүлүнүң сайзыралын чедип ап болур бис. Эгелекчи санал силерниң Культура яамызындан үнгени дыка эки-дир деп санаар-дыр мен. Чүге дээрге яамының деткимчези чокта, киноиндустрияны хөгжүдери болдунмас дээрзи билдингир” – деп, Алексей Алешковский түңнеп чугаалаан.
ТР-ниң Культура яамызының деткимчези-биле тургустунган чаа эвилел моон-даа соңгаар кино уран чүүлүнче сонуургалдыгларны мөөңнеп, Тывага шынарлыг барымдаалыг-даа, уран-чечен-даа фильмнерни тырттырар бедик мергежилдиг специалистерни белеткээринге, профессионал харылзааларны быжыктырарынга улуг рольдуг болур дээрзин чыылганнар чугаалажып тараан.
Карина МОНГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” № 23 2025 чылдың июнь 19
