2025 чылдың баштайгы хүннеринде «Чедер» санатор-курорттуң ажыттынганы – үнүп келген чаа чылда тыва чонга улуг белек болган.
ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыгның эгелээшкини-биле Тываның социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң тускай программазының ачызында «Чедер» санаторлуг-курорт катап ажыттынган дээрзин сагындыраал. Ук программа республиканың экономиктиг хөгжүлдезинге, бүдүрүлге комплекизин болгаш дыштанылга инфраструктуразын калбартырынга идигни берип турар.
«Чедер» курортунуң ниити аарыглар болгаш кардиолог эмчизи Валентина Свалованың медеглээни-биле алырга, январь 3-тен тура бо хүннерге чедир 920 кижи дыштанган. Курортта ниитизи-биле 12 процедура бар. Курорттуң эмнелге-кадыкшылга блогу амгы үениң дериг-херексели-биле дериттинген. Чедер хөлдүң эң үнелиг эртинези – эм шынарлыг суу болгаш малгажы. Малгаш болгаш минералдыг суг ванналарынга кирери – эң кол процедуралар. Ай санында «Чедерже» 300 хире кижи барып дыштанып турар. Чедер хөлдүң эм малгажы-биле чаар, минералдыг ванна, жемчужиналыг ванна, шарко-душ, долгандырыг-душ, үстүнден чаштырар, адаандан өрү чаштырар душ дээш янзы-бүрү процедуралар бар. Хол-биле массаж болгаш херээженнер аарыгларын эмнээр дериг-херекселдиг кабинеттер база ажылдап турар. Эң-не кол чүүл – уругланмас херээжен улус бо курортка кирип эмненген соонда, төлденген таварылгалар хөй. Чедер хөлдүң малгажы, эм суу кеш аарыгларын эмнээринге кончуг дузалаар дээрзин чүгле Тываның эвес, а Россияның өске регионнарында безин билдингир. Кешке сорбу чок кылдыр эмнептер шынарлыг эм малгаш. Суг процедураларының болгаш массаж өртээ путёвка өртээнче кирбейн турар. Ол ачы-дузаны немей садып алыр. Өртээ 300–500 рубль.
«Чедерге» эмнээшкинниг дыштанылга путевказы садып алган кижи, бир дугаарында, чурттап турар черинге эмчи шинчилгезин эртер. Курортка келгеш, бүрүткеткен соонда, ниити аарыглар эмчизинге кирер. Аңаа ханының базыышкынын, чүрээниң согуун, сатурациязын хынааш, деңзилээш, демдеглээш, процедураларны эртип эгелээр. Хоралыг ыжыктыг болгаш туберкулезтан аарып турар улуска бо курорт таарышпас.
«Барыын-Хемчик чурттуг мен. Кызылда уруумнуң бажыңындан дыштанып чедип келдим. «Чедер» курортунче шагда-ла кээп турган мен. Чаарттынган соонда бир дугаар чедип келдим. Курортту чаартып кылып кааны кончуг эки-дир. Эмнелгеге херек чүүлдер шупту чаңгыс бо улуг арыг-силиг корпус иштинде бар-дыр. Дөрт дугаар хонуп тур мен. Төрүттүнген хүнүмде уйнуумнуң белээ-дир ийин. Эмнээшкин баарда, ыяап ак халаттыг баар. Курортка дыштанып кээрде, халат-даа, чоттунар аржыыл-даа алган ажыы чок. Доозазын бээр чүве-дир, магалыг. Эмчилер хүннүң-не хынап, шинчип турар. Ниитизи-биле, курортта ажылдакчылар шупту культурлуг, эки-дир. Аъш-чем дээрге төктүп чыдар, туралаанын шилээш, кымга кандыг чем тааржырыл, ону чиир. Буттарым дыка экижий берди. Изиг ванна хөлчок дузалап тур. Изиг малгаш-биле чаар процедурага баарга, чаш төл дег кылдыр чыттыргаш, изиг малгаш-биле чаггаш, чөргей шарааш, шуглап каар. Чаа оран-саваның чаражын, магадап тур мен. Артык харым-биле 85 харлыг мен» – деп, Биче-кыс Күжүгет өөрүшкүзүн илеретти.
Изиг малгаш-биле чаар өрээлди сонуургап четтивис. Ында ажылдап турар эмчи брат Эрес Канзай бодунуң ажылын тайылбырлады:
«Чедер хөлдүң малгажын тускай доскаарларда белеткеп каан боор. Минералдыг ванналарда суг хөлдүң бодунуң суу-дур, ону хөл кыдыында 200 метр ханы черден сордургаш, тускай доскаарларга чылыткаш, ванналарга куткаш, аңаа кижилерни олуртуп эмнээр. Херек малгашты алгаш, тускай савага изиткеш, эмнедип келген кижини чыттыргаш мага-бодунга чаапкаш, шарааш, шуглап каарывыска, 15 минута дургузунда дыштанып чыдар ужурлуг».
Эмнедип чыдар улус аразында көскү күрүне ажылдакчызы Чимит-Доржу Ондар өөнүң ишти-биле дыштанып, кадыкшылын экижидип чыдар болду.
«Бо чурттап келгеш, кандыг курортка дыштанмадым дээрил, ынчалза-даа «Чедерге» чедер курорт чок-тур. «Чедер» – ёзулуг курорт-тур. Чемгерери-даа, эмнээри-даа тергиин-дир. Тываның эм шынарлыг малгажы болгаш суу бар-дыр. Оон өске чүү херек деп? Эрги «Чедер» курортунга кирип турган бис. Ынчан ыяштан кылган оран-сава турган чүве. Чаарттынган курортка келгеш, кончуг улуг ажыл кылдынган-дыр деп көрүп тур бис. Оран-сава, ажылдап турар улус-даа кончуг экииргек, чараш-тыр. «Чедер» санаторийин белек кылдыр хүлээп ап тур бис. Изиг малгаш-биле чагдырып, арыг аржаан суун ижип, дыштанып алырывыска-ла, чедер. Бодувуска бодувус белек кылдыр путевка садып алган болдувус. Бир-ле чаа эт-сеп, идик-хеп садарының орнунга чаңгыс катап путевка садып алгаш, дыштанып, эмнедип алганы дээре деп санаар бис» – деп, Чимит-Доржу Байырович өөнүң ишти-биле кады бир үн чугааладылар.
«Чедер» курортка дыштаныр дизе Кызыл хоорайда Интернациональная кудумчуда 106 дугаарлыг бажыңда офиске баар.
Айдың ОНДАР.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №13 2025 чылдың апрель 10
