Санкт-Петербург хоорайга болуп эрткен делегей чергелиг экономиктиг шуулганга Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгга баштаткан Тывадан делегация бо чылын 2 дугаар барып киришкени бо. Ук шуулганның ажылынга республиканың удуртукчулары идепкейлиг киржип, Тываның аңгы-аңгы угланыышкыннарынга хөгжүп-сайзыраарынга чугула айтырыгларны чугаалажыр аргалыг болган. Шуулган үезинде бистиң республикавыстың экономиктиг хөгжүлдезинге улуг салдарны чедирип болгу дег төлевилелдер амыдыралче орукту алган.
Хыналдаларны эвээжедир
“Шуулганның эң-не кол чугула болуушкуну Президентивис Владимир Путинниң киржилгези-биле эрткен пленарлыг хуралы болган – деп, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг демдеглээн. – Аңаа чуртта болгаш делегейде политиктиг болгаш экономиктиг байдалга хамаарышкан чугула дыңнадыгларны ол кылган. Президент российжи хамаатыларны моон-даа соңгаар деткиир талазы-биле алдынар хемчеглерни, бизнес, сайгарлыкчыларның ажыл-чорудулгазын чиигедир сорулгалыг боттандырар боттуг базымнарны дыңнатты. Тывавыска онза өөрүнчүг чүүл – Президентивистиң көдээ девискээрлерни сайзырадыр талазы-биле айтырыгларже чугула кичээнгейни угландырганы болур. Оон аңгыда бистиң республикавыска хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерни деткиир хемчеглер база чугула дээрзи билдингир”.
В. Путин шуулган үезинде российжи бизнести деткиири-биле, планнаттынган хыналда хемчеглерниң көвей кезиин бүрүнү-биле соксадырын саналдаан. Ажыы-биле чугаалаар болза, хууда сайгарлыкчыларның ажылының хөгжүп-сайзыраарынга хөй санныг хыналдаларның шаптык болуп турары чажыт эвес, ылаңгыя бистиң республикавыста хыналда кылыр хүлээлгелиг албан черлериниң саны бизнес субъектилеринден дудак чок болгай. Ынчангаш Президентиниң саналы, чурттуң, республикавыстың экономиктиг хөгжүлдезинге эки салдарны чедирери чугаажок.
Туризм адырында
Петербургка болуп эрткен делегей чергелиг экономиктиг форумнуң Тывага таарымчалыг түңнелдериниң бирээзи – «Сибирьге каникулдар» деп төлевилелди бараалгатканы болган. «Ростуризмниң баштыңы Зарина Догузова Россия иштинге дыштанырының чаа маршруттарын саналдаан. Оларның бирээзи «Сибирьге каникулдар» деп аттыг. Ол Президент Владимир Путинниң аян-чорук кылып баар черлеринче маршрут болур.
“Ында кайгамчык чараш бойдус, Сибирь чоннарының этниктиг культуразы, төөгүнүң ховар бадыткалдары – скифтерниң алдыннары, Ортаа Енисейниң үе-дүпте хааннаашкыннарының баштыңнарының чевеглери, Тываның буддизмге чүдүүр черлери болгаш оон-даа хөй онзагай чүүлдер бар. Ук маршрутче инженер бодалдың хуулгаазыны – Саян-Шушенскиниң суг электри станциязы (ГЭС) база кирип турар. Ол маршрут-биле бир дугаар туристер июль айда аъттаныптар. Аян-чорук оруктарын боттандырарынга 1,2 млрд. рубль көрдүнген” – деп, З. Догузова дыңнаткан.
Тываның электри хандырылгазы
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Петербургтуң делегей чергелиг экономиктиг шуулганынга Тываның энергия хандырылгазының айтырыгларын чугаалашкан.
«Россети» акционерлиг ниитилелдиң генералдыг директору Андрей Рюмин болгаш ооң оралакчызы-биле республиканың энергия хандырылгазының айтырыгларын чугаалашканывыс ужуражылганы аңгы демдеглексээр-дир мен. Тыва Республиканың девискээринде үлетпүр болгаш социал адырларда төлевилелдерни чырык, энергия-биле хандырар дугайында эрткен чылдың төнчүзүнде бадылаттынган планны боттандырары-биле электри шугумунуң төлевилелин ажылдап кылып эгелээнин Андрей Валерьевич дамчыткан. Тожу кожуунда Ак-Сугга чедир чазаглыг орукту электри шугумунуң таварып эртер аргаларын сайгарып көргенин болгаш Кызылда подстанцияны 220 кВ болур кылдыр эде кылыры көрдүнгенин чугаалаан. Ужуражылга үезинде Мөңгүн-Тайгага болгаш Тере-Хөл кожуунда Кунгуртуг суурга чедир электри линияларының тудуунга хамаарышкан айтырыгны база сайгарып чугаалаштывыс» – деп, В. Ховалыг медеглээн.
Владислав Ховалыг шуулганга ажыл аайы-биле “Үлетпүр активтери” АН-ның генералдыг директору Михаил Бочаров-биле база “БТК групп” АН-ның күүсекчи директору Андрей Подопригорин-биле ужурашкан. Оларның Тывага салбырларын калбартып, 50-ден эвээш эвес чаа ажылчы олуттарны тургузарын Тываның Баштыңы дугурушкан.
Шуулганга Тыва делегацияның составынга киржип чораан Тываның Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар А. Брокерт бодунуң бодалдары-биле үлешкен:
“Шуулган дыка хайымныг болуп эртер хемчег – хөй-хөй киржикчилер, хөй янзы хемчеглер, дискуссиялар, презентациялар эртип турар болур. Ынчангаш аңаа-маңаа четтигери-биле дыка дүрген ажылдаар ужурлуг апаар. Ниитизи-биле Сибирь федералдыг округтуң презентациязынга Тываның кол делгелгези турган. Аңаа Тываның Баштыңының кииргени Тываны дамчыштыр эртер чурттар аразының транспорт коридорунуң төлевилели келген аалчыларның улуг сонуургалын оттурган. Оон аңгыда, элээн каш ажыл-херекчи ужуражылгалар чоруттунган, дугуржулгаларга аттар салдынган: “Роспатент”, “1С”, “Почта Банк”, “Деловая Россия”-биле ол черге дугуржулгаларга атты салган. Красноярск крайның организастааны “Енисей Сибири” төлевилелдиң ниити делгелгезинге база Тыва киришкен. Федералдыг яамылар-биле ужуражылгалар, оларның аразында Россияның Өөредилге, Тудуг яамылары база бар. “Россчеткилер” делгелгезиниң баазазынга Тываның энергия хандырылгазы деп комплекстиг төлевилелди боттандырарынга хамаарышкан хуралды эрттирген. Бо чылын ук төлевилел аайы-биле ажылдар эгелей бээр. 220 киловольт күчү-күштүг Шушенское – Туран, Туран – Ак-Суг деп Тожу кожууннуң Ырбан суурун дамчып эртер электри шугумунуң төлевилелин ажылдап кылып эгелээр, ынчалдыр Тожу кожуунну электри-биле хандырар айтырыг шиитпирлеттинер. “Кызылская” подстанцияның реконструкциязы бо чылын эгелей бээр, келир айда чогуур дериг-херекселдерни садары көрдүнген.
Тываның Баштыңы “Газпром. Межрегионгазтың” удуртукчукзу С.В. Густов-биле шуулганга, ооң дараазында оларның офизинге аңгы тускай база ужурашкаш, республиканы газ-биле хандырар айтырыгны чугаалашкан. Пленарлыг хуралга база хөй-хөй ужуражылгалар болуп эрткен. Чижээ, демир-дес кылыглар бүдүрүкчүзү DoorHan фирмазы-биле ужуражылга үезинде, кыска хуусаада чыып үндүрүптер оран-саваларны Тывага ажыглаарының айтырыын чугаалашкан. Ам ол бүгү ужуражылгаларны түңнеп, республикага таарымчалыг, кедилиг хире санал-оналдарны өөренип көрүп, улаштыр ажылдаарының планнарын тургузуп эгелээн бис”.
Шак мындыг улуг делегей чергелиг шуулганга республиканың киришкени экономиктиг хөгжүлдеге идигни бээри чугаажок.
И. Санчат.