Июнь 6-да 2023–2025 өөредилге чылдарында делегей чергелиг харылзаалар талазы-биле чардынган керээ езугаар Улан-Батор хоорайда Авырга аттыг күш-культура болгаш спорт талазы-биле университеттиң эртемден башкылары ТывКУ-нуң күш-культура болгаш спорт факультединге аалдап келгеннер. Профессор Сухбат Галсанэндоннуң удуртулгазы-биле келген моол аалчылар база бистиң эртемден башкыларывыс катай ниитизи-биле 11 эртемден башкы семинарларны чорудуп, 2025–2027 чылдарда кады ажылдаар керээни чарганнар.
Кады ажылдажылганың иштинде орус, моол, тыва, англи дылдарга күш-культура болгаш спортка хамаарышкан сөзүглелди тургузарын, тыва студентилерге моол дылды башкылаарын, делегей чергелиг спортчу фестивальды ТывКУ-га эрттирерин дугурушканнар. Ийи таланың башкылары академиктиг өөредилгени чорудары-биле, студентилерге чурттаар байдалды эки тургузарын чугаалашканнар. Амгы үеде дугуржулга езугаар ийи таладан 15–15, каттышкаш 30 сургуул өөренип турар.
Июнь 7-де күш-культура болгаш спорт факультединге башкылар, студентилер, чалаткан аалчыларның киржилгези-биле кады ажылдажылганың семинарын эрттиргеннер. Семинарны факультеттиң деканы, педагогика эртемнериниң кандидады Чечена Дажы ажыткаш, киржикчилерге байырны чедирген. Дараазында ТывКУ-нуң даштыкы харылзаалар талазы-биле проректору, төөгү эртемнериниң кандидады Лидия Ондар база профессор Херел-оол Ооржак, Моол таладан профессор Сухбат Галсанэндон сөс ап, кады ажылдажылганың чугула айтырыгларын көдүргеннер. Херел-оол Ооржак ТывКУ-нуң эртем талазы-биле чедиишкиннерин база 2025 чылдан эгелеп культурология талазы-биле эртемденнерге кандидат атты тыпсыр бөлүктү тургусканын аалчыларга дыңнаткан. Сухбат Галсанэндон күш-культура талазы-биле чугула айтырыгларны база “Авырга” школазынга өөренири-биле, 2010–2011 чылдарда төрүттүнген оолдар аразынга шилилгелиг хүреш маргылдаазын чорударын дыңнаткан. Семинарны моол дылга чорудары-биле, филология кафедразының башкызы Цэцэгдарь база Улангомдан сайгарлыкчы Маамхуу Гантогтох олар киришкеннер.
Күш-культура факультединиң башкылары эштиринге, аквааэробикага, гимнастикага, гандболга мерген өөредиглерни көргүскеннер. Ол ышкаш башкылар, аалчылар, студентилер аразынга баскетболга, хол бөмбүүнге, хендир тырттарынга, стол теннизинге, шыдыраага эш-хууда солун ужуражылгаларны эрттиргеннер.
Ооң-биле чергелештир аалчыларга культурлуг дыштанылганы база организастаан. Улуг Тиилелгениң 80 чылынга тураскаадып, Дөгээ даанче үнүүшкүннү кылган, Бии-Хемде “Буурлар” турбаазазын, “Даш көжээ” хоорайны, Кундустуг аржаанын көргүзүп чедирген.
Спортчу харылзаалар тудары-биле, Тыва хүреш чөвүлелиниң база Национал спорт хөгжүдер төптүң удуртулгалары-биле ужуражып, дугуржулганы кылганнар.
Июнь 9-та “Хүреш” стадионунга 2010–2011 чылда төрүттүнген оолдар аразынга шилилгелиг маргылдааны эрттирген. Аалчылар эш-хуу ужуражылганың маргылдаазынга киржип, боттарының шыырак талазын көргүзүп, бистиң мөгелерге бичии-ле четпейн, 5 биле 4 санга аштырганнар.
Улаштыр “Авырга” школазынга өөренир күзелдиг оолдарның ада-иелери-биле ужуражылганы эрттирип, аңаа тайылбыр ажылын чоруткан. Ужуражылганың сөөлүнде аалчыларның удуртукчузу Г. Сүхбат ТывКУ-нуң удуртулгазы-биле ужурашкаш, 2025–2027 чылда кады ажылдажылганың керээзин чарып, дугуржулганы узатканнар.
Россияга бичии чаштар спортун сайзырадыр
РФ-тиң Президентизиниң дузалакчызы Алексей Дюминниң удуртулгазы-биле ажылчын бөлүк чыылгаш, спорт талазы-биле чөвүлелдиң хуралын белеткээннер. Аңаа кол айтырыг — бичии чаштар спортун улуг кичээнгейге ап, ону Чазак деңнелинге тударын демдеглээн. Бо хүнде Россияда 30 сая чаштар бар. Ынчангаш күрүне база ниитилел бичии чаштарга спорт хостуг болгаш сонуургалдыг болурун тургузар ужурлуг. Кол айтырыг күш-шыдал талазы-биле белеткел база кижизидилге бедик шынарлыг болурун чедип алыр. Кадык база идепкейлиг чуртталганың культуразын бичии уруглар садындан, суурнуң, кожууннуң, республиканың, чурттуң деңнелинге чедир көдүрери чугула. Бо хүнде бистиң республикада 20 муң бичии чаштар күш-культура база спорт секцияларынче сонуургалдыг барып турар.
“Хөм бөмбүк” маргылдаазы
Тываның 5 чыл аттыг стадионунга июнь 2–7 хүннеринде Бүгү-россия чергелиг бичии хемчээлдиг бут бөмбүүнүң маргылдаазы болуп эрткен. Маргылдааның республика чергелиг чадазынга 2013–2014, 2011–2012 чылдарда төрүттүнген оолдар, уруглар киришкен. Ниитизи-биле түңнел оюнга киржир эрге дээш 29 команда күжүн шенешкен.
Кончуг нарын оюннарның түңнелинде дараазында командалар шылгарап үнген: 2013–2014 чылда төрүттүнген оолдар аразынга 1-ги черни Хандагайты школазының Бай-Бүрен аттыг спортчу клувунуң (СК) командазы алган, 2-ги черде Чаа-Хөл школазының Олимп аттыг спорт клувунуң командазы болган, 3-кү черже Куңгуртуг школазының Сүлде аттыг спорт клувунуң командазы кирген. Ол-ла бөлүкке уруглар аразынга 1-ги черни Шагаан-Арыгның 1 дугаар школазының “Буура” спорт клуву алган, 2-ги черде Куңгуртуг школазының “Сүлде”, 3-кү черже Бажың-Алаак школазының “Эверест” спорт школазы кирген.
Дараазында 2011–2012 чылда төрүттүнген оолдар аразынга 1 черни Ак-Довурак хоорайның Өлчей аттыг лицейиниң “Чүткүл” спорт клуву, 2-ги черде Шагаан-Арыгның 2 дугаар школазының “Ноян” СК-ның, 3-кү черже Кызыл хоорайдан 3 дугаар школаның “Олимпиакос” спортчу клуву кирген. Ол-ла бөлүкке уруглар аразынга 1-ги черни Бай-Хаак школазының “Импульс”, ийигизин Эйлиг-Хем школазының “Ирбис”, 3-кү черни Куңгуртуг школазының “Сүлде” спортчу клубтары алган.
Маргылдааның тиилекчилери бо чылдың сентябрь айда Москвага Бүгү-россия чергелиг түңнел оюнга киржир.
Чурт камгалакчыларының Кубогу
Июнь 6-да "Сүбедей" спорт школазынга республика девискээринге II дугаар “Чурт камгалакчыларының Кубогу” деп маргылдааны эрттирген. Маргылдааның кол сорулга- зы – «Спорт – чуртталганың хемчээли» деп төлевилелди боттандырары база “Дүрген чаңчыгар спортту” сайзырадыры.
Маргылдаага 130 дайын хоочуну, оларның иштинде ТШО киржикчилери база херээжен эмчилер, нитизи-биле 13 чыынды команда киришкен.
Кызыл, Каа-Хем, Таңды, Чеди-Хөл, Улуг-Хем, Чөөн-Хемчик, Сүт-Хөл, Барыын-Хемчик, Мөңгүн-Тайга кожууннардан база Ак-Довурак, Кызыл хоорайлардан спортчулар келген. Маргылдаалар спорттуң 7 аңгы хевиринге болган: армреслинг, пауэрлифтинг, стол теннизи, ча адары, ортумак хемчээлге маңнаары, бижек октаары, олуруп алгаш хол бөмбүү ойнаары.
Нарын маргылдааларның түңнелинде дараазында командалар шылгараан: бирги черни Кызыл хоорайдан ТШО хоочуннарының “Найырал” командазы алгаш, Кубокту шаңналга алганнар. Дараазында 2–3 дугаар черлерни Чеди-Хөл биле Сүт-Хөлдүң командалары үлешкеннер.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, спорттуң хоочуну.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
“Шын” №22 2025 чылдың июнь 12
