Делегейниң кайы-даа булуңнарында чылдың-на март 21-ниң хүнүнде Шүлүк чогаалының хүнүн байырлап эрттирип турар. Ол 1938 чылдан эгелээн-даа болза, Россияга бир дугаар 1999 чылдың март 21-де Шүлүкчүлер ниитилелиниң эгелээшкини-биле демдеглеп эгелээн. Тывада база-ла улуг-биче шүлүкчүлер чыглып келгеш, боттарының шүлүктерин, ырыларын бараалгадып, Шүлүк хүнүн байырлап турары өөрүнчүг.
Март 21-де Тыва үндезин культура төвүнге Шүлүк хүнүнге тураскааткан “Уран сөстүң сырыны” деп литературлуг кежээ болуп эрткен. Ук хемчегни ТР-ниң чогаалчылар эвилели, Национал школа хөгжүдер институт база Тыва дыл башкыларының ассоциациязы демнежип эрттирген.
Байырлыг кежээни ажыдары-биле, ТР-ниң Чогаалчылар эвилелиниң даргазы, журналист, прозачы Саяна Өндүр сөстү ап, чыылганнарга байырын чедирген: “Хүндүскүнүң мендизи-биле, шүлүк чогаалының мөгейикчилери! Бо хүн Шүлүк хүнү болуп турары дендии онзагай. Ону улустуң аас чогаалындан эгелээни анаа эвес. Тывага шүлүкчүлер үжүк-бижик тыптып келгенде эвес, а чүс-чүс, муң-муң чылдар бурунгаар-ла турган. “Сайыр-Аксы” дээрге база билдинмес авторнуң чогаадып каан шүлүү-дүр. 1938 чылдан тура Шүлүк хүнү уламчылап келгени онзагай.
Бо байырлал шүлүк кежээзин, уран номчулганы чорудар арганы берип турар. Мындыг байырлалдар хөй болза деп бодаар-дыр мен. Бир-ле дугаар 2017 чылда “Уран сөстүң сырынын” улуг методист башкы, шүлүкчү, прозачы Лидия Ооржак чогааткаш, эрттирип эгелээн. Ол чылдың-на март 21-де албан болур. Ынча хөй чылдар ишти үзүк чок үргүлчүлеп келгени болза, бо байырлал чонга херек, чоннуң аңаа ынаан херечилеп турар. Ынчангаш Поэзия хүнү-биле силер бүгүдеге байыр чедирип, сагыш-сеткилиңерден чараш одуругларны дыңнап, таалаарын күзээр-дир мен”.
Хемчегниң кол аалчыларының бирээзи — Россияның ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы, “Тываның культуразының тергиини” деп хөрек демдээниң база юбилейлиг медальдарның эдилекчизи, Күш-ажылдың хоочуну, Кызыл кожууннуң алдарлыг ажылдакчызы Римма Ооржак. Ол амгы үеде Кызыл кожууннуң Элегес-Аксы школазында төөгү база улусчу ужурлар эртемнерин башкылап чоруур. Оон аңгыда, Кызыл кожууннуң “Хавырга” чечен чогаал каттыжыышкынын удуртуп, келир салгалдың шүлүкчүлерин белеткеп турар. Ооң херечизи болур өөреникчилерин база эдертип, бодунуң чогааткан шүлүктерин номчуткан. Ук хемчегге бодунуң хоочун эштери-биле кады чаа чогааткаш, бараалгаткан ырызы хемчегни байырлыг шинчи киирип турган.
Ол ышкаш ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы, Россияның Журналистер эвилелиниң база ТР-ниң чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү, Дээди Хуралдың медээ-аналитиктиг эргелелиниң даргазы Юрий Дарбаа бодунуң чогаадыкчы допчу-намдары-биле таныштырып, элээн каш шүлүктерин аянныг номчаан.
Тускай шериг операциязында киржип чоруур шериглеривиске хөй-хөй шүлүктерни бижип, оларның хей-аъдын көдүрүп чоруур шүлүкчүлерниң бирээзи Чечена Монгуш база бодунуң дайынчыларга тураскааткан шүлүктерин номчаан. Оон аңгыда, чер-чурт, даглар, бойдус хүрээлели дээш оон-даа хөй-хөй темаларга кижилерниң сагыш-сеткилин хөлзедип, оттуруптар чараш шүлүктерни бижип чорууру онзагай.
Хемчегниң аалчыларының эң-не хеймери, аныяк шүлүкчү ТывКУ-нуң филология факультединде “Сорунза” бөлгүмүнүң кежигүнү Соруктуг Шивитпей болган. Ооң авазы тыва дыл, чогаал башкызы Надежда Шивитпей база оглунуң чедиишкиннеринге өөрүп, ооң шүлүктерин дыңнаары-биле, чедип келгени чоргааранчыг. Шүлүк оруунче эдертип, баштайгы базымнардан эгелээш, амдыгаа чедир чогаал оруунда ону чедип чоруур башкызы ТР-ниң Улустуң чогаалчызы Мария Күжүгетке четтиргенин илередип, чоргаарланып чоруур. “Башкым эвес болза, меңээ чогаал оруу-биле чоруур чылдагааннар-даа тургустунар турган деп бе. Билдингир апарган шүлүкчү өөрүм-биле кады башкывыстың берип чоруур билиглерин шиңгээдип чоруурувус бистиң улуг аас-кежиивис-тир” – деп, Соруктуг Шивитпей чоргааралын илереткен.
Ооң соонда хостуг микрофон чарлаптарга, залда келген шүлүк чогаалының мөгейикчилери база өске-даа шүлүкчүлер боттарының чогааткан шүлүктерин аянныг номчааннар.
Чыжыргана СААЯ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №22 2024 чылдың март 23
