Тыва чогаалдың хөгжүлдезинге үлүг-хуузун киирип, эвээш эвес солун төөгүлерлиг, чидиг айтырыгларлыг номнарын чырык черде арттырып каан прозачы, журналист, шиичи (драматург) Эдуард Люндупович Донгак чораан болза, март 1-де 83 харлаар турган. Ол ТАР үезинде азы 1941 чылдың частың башкы хүнүнде Өвүр кожууннуң Торгалыг Дус-Даг сумузунга чаяаттынып бодараан. Төрээн суурунга 7 классты, кожуун төвүнге улаштыр өөренгеш, Кызылга башкы училищезин дооскан.
– 6–7 класстарга өөренип турумда, бистиң школавыска аңгы-аңгы кичээлдер эрттирип турганын сактыр мен. Өөредиглиг лекция-беседалар турган боор, солун чугаалар-биле кичээнгейивисти хаара тудуп алыр чүве. Сөөлүнде билиримге, педпрактиказын эрттирип турган болду.
Эдер-оол (Эдуард), Эзир-оол, Эрес-оол деп алышкыларның хеймер дуңмазы Валера деп аттыг болган, мээң чаңгыс классчым. Бо алышкылар болгаш оларның Уйнукай деп угбазы Степан Сарыг-оолдуң «Аңгыр-оолдуң тоожузунда» Ужуктаарның (Өшкү-Саар) ажы-төлү болгай. Боларның дугайында шуптузун бижиир болза, солун арнынга кайын сыңар. Амгы үеде Валерий Люндупович (ол төрүмелинден баянист болган) Бай-Тайга кожуунда күдээлеп барган хевээр ында чурттап чоруур. Эрес-оол уран чүүл училищезин дооскаш, баштайгы «Чечек» ансамблинге ажылдап турган. 30 ажыг харлыг аныяанда «аъдының бажы хоя» берген. Амгы үеде ооң уругларының бирээзи Солаңгы Эрес-ооловна Дус-Даг суурнуң Культура бажыңының эргелекчизи, а оглу Эрес суурнуң чагырга даргазында элээн хөй чылдарда билдилиг ажылдап чоруур. Эдуард Донгак чогаалчының 3 оглунуң бирээзи аарааш, бо чоокку чылдарда чок болган. Хомуданчыг чүве чүл дээрге, ооң оолдары тыва дылын билбес болганындан ачазының чогаалдарын сайгарып, ону «мөңгежидип, сактып», шыдавазы деп бодаар мен.
Эдуард Люндупович сонуургалдыг курстарга өөренип чораанындан аңгыда, Хабаровскиге партияның Дээди школазын дооскаш, Тываның массалыг информация чепсектеринге ажылдаан үелерин амгы интеллигенция билир-ле болгай. Чуртталгазының сөөлгү айларында онкология эмнелгезинге чыдырда, ынчангы Чогаалчылар эвилелиниң даргазы Ч. Ч. Кууларның даалгазы-биле чогаалчыларның дадывыр акшазын эм садары-биле, дузаламчыга аппарып чеде бээримге, дыка амырап-өөрээн. Хөй-ле эки бодалдарын чугаалааш, дамчыдарын дилээн кижилерге чедирген мен. Аарый бергениниң ужурунда «Кайгамчык чогаалдарымны бажым иштинде хевээр алгаш баарым ол-дур» — деп хомудаар. Ол 67 харлыында 2008 чылдың сентябрьда мөчээн.
Нина СЕРЕНОТ сактып бижээн.
«Шын» №16 2024 чылдың март 2
