Борис Серемааевич Ондарның күш-ажылчы намдары 1974 чылда Иймеге тургустунган Ленин аттыг колхозтан эгелээн. Бедик бүдүрүлге көргүзүглери дээш Борис Ондар хөй удаа Хүндүлел бижиктер, акша шаңналдары болгаш өртектиг белектерни колхозтуң баштаар чери, совхозтуң дирекциязы, кожууннуң чагыргазындан ап келген. Аныяк чылгычыларга өгбелерден дамчып келген бурунгу мергежилдиң дугайында херек арга-сүмени, байлак арга-дуржулгазын дамчыдып чоруур, салган сорулгазын күүсетпээнде сагыжы амыравас, топтуг, ажылгыр кижилерниң бирээзи.
1989 чылда Тыва Республиканың Наадымын катап байырлап эгелээнде, ынчан аът чарыжын Боомдан амгы үеде Тос-Булак чоогунда амгы «Кадарчыга» тураскаал чанынга чедир чарыштырган. Аңаа Чөөн-Хемчик кожууннуң Ийме сумузундан Борис Серемааевич Ондарның Хүлбүс-Хүрең шолалыг, Петр Монгуштуң мунган аъды улуг чүгүрүк аъттар чарыжынга эртип келген. Бо чижек Борис Серемааевичиниң чылгычылап чораан ажыл-чорудулгазындан бир көскү, онзагай чижек.
Борис Ондарның 2008, 2009, 2010 чылдарда көргүзүглери мындыг: 67 беден 64 кулунну, дараазында чылда 76 беден 72 кулунну, 2010 чылда 80 беден 72 кулунну алгаш, чаш мал бажын ийи чыл 100 хуу, 2010 чылда 98 хуу болган. Ынчан ниити чылгызының бажы 168, 190, 195 баш чедир өскен. Тыва Республиканың Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының Хүндүлел бижии-биле 2009 чылда шаңнаткан. Иймеде Ленин аттыг колхозтуң, ооң соонда Карл Маркс аттыг совхозтуң, эрткен чүс чылдың тозан чылдарындан бээр эде адаттынганда Улаан-Быра муниципал-унитарлыг бүдүрүлгениң дуржулгалыг чылгычызы Борис Серемааевич биле Чойганмаа Ашак-ооловна Ондарларның өг-бүлезинге үшкү төлү болуп бичии Каң-оол 1986 чылда төрүттүнген. 2004 чылда Каң-оол Ондар Хөр-Тайга ортумак школазын дооскан соонда Тываның көдээ ажыл-агый техникумунга өөренип кирген. "Фермер" тускай мергежилди чедип алган аныяк кижи ада-иезиниң изин истеп, 2013 чылдан бээр Иймеге арат-тараачын ажыл-агыйын тургузуп алгаш удуртуп эгелээн. Удаваанда Каң-оол Борисовичиниң ачазыныындан аңгы, бодунуң коданынга инек, бызаалардан аңгыда чылгы малдың баш саны чылдан чылче өзүп көвүдээн, малдың чаш төлүн камгалап алыр, баш санын өстүрер болгаш продуктулуг чоруун чылдан чылче өстүрер дээш күжениишкиннерин үндүрүп келгени хилис барбаан.
2015 чылда ниити мал бажын 672, 2016 чылда 746, бо чылын 882 баш чедир өстүрген, төрүүр хойларының баш саны база чылдан чылче өзүлделиг, эът, сүт бүдүрер планнарын чедиишкинниг күүседип чоруур. Хөглүг, дыңнангыр, баштак аажы-чаңныг чоок, чаңгыс чер-чурттугларынга-даа дузалажыксаар аныяк фермер сумунуң хөй-ниити ажылдарынга, Чадаананың Үстүү хүрээзиниң тудуун кылып турган үеде болгаш өске-даа хемчеглерде кезээде-ле киржип, деткикчилеп, "дуза дилээн" чонунга чажам дивейн, дузалажып келген. 2016 чылда республикага боттанып эгелээн "Аныяк өг-бүлеге – кыштаг" төлевилелдиң Баян-Таладан киржикчилери Лада Бойдуевна, Чаян Сергеевич Ооржактар Каң-оол Борисович Ондарның өдээнден дунгужун төрүүр аныяк хойларны керээ езугаар садып алганнар.
Каң-оол Ондарның өстүрген чылгызындан чүгүрүк, янзы-бүрү чоруктуг аъттарны кожуунга чылдың-на чаңчыл езугаар эрттирип турар аът чарыштарында, Тыва Республиканың малчыннар Наадымының үезинде чарышка киириштирип турар. Аңгы-аңгы хемчээлдерге дуржулгалыг чылгычының оглунуң салган аъттары шаңналдыг черлерни ап турары – ооң улуг чедиишкиннери, ачазының оглунга дамчыдып берип чоруур байлак дуржулгазы, арга-сүмезинде бооп чадавас.
Вячеслав МОНГУШ,
«Чаа орук» солуннуң кол редактору.
