Күш-ажылдың кижилери
Өвүр кожууннуң Сарыг-Хөл сумузунуң “Ак-Чыраа” КУБ-та “Чемпион малчын” аттың эдилекчилери Владимир, Лидия Шокарлар ажыл-ишке шалыпчы, амгы шагныы-биле чурттап чоруур өг-бүле.
Өг-бүлениң херээжен ээзи Лидия Окчааевна Красноярскиниң көдээ ажыл-агый техникумунуң мал эмчизи салбырын 1994 чылда дооскан. Күш-ажылчы баштайгы базымын төрээн чери “О-Шынаа” совхозка эгелээн. Ол малчын өг-бүлениң дун кызы болуп өзүп келген. Авазы Кара-кыс Мунзуковна Доңмит 10 ажы-төлдү божуп, кижизиткен Маадыр ие.
Лидия Окчааевна өг-бүлезиниң аайы-биле Өвүрнүң Ак-Чыраа совхозунга мал эмчилевишаан, малчын бригадага бригадирлеп ажылдаан. Чон-биле ажылдап билир, көдээ ишчилерниң бүзүрелин чедип алган ажылдакчыны суму чагыргазының депутадынга соңгааш, Сарыг-Хөл суму чагыргазының оралакчы даргазынче депшиткен. Ол сумунуң келир үези дээш, социал-экономиктиг хөгжүлдези, чоннуң культуразының бурунгаар сайзыралы дээш, төлептии-биле хөй чылдарда ажылдаан депутат.
Өг-бүлениң эр ээзи Владимир Бадыйевич тракторист-чолаачы мергежилдиг. Ол база салгал дамчаан малчын ада-иезиниң оглу, бүгү назынында малчыннаан. Авазы Вера Чамзыновна Шокар – Маадыр-ие. Владимир 10 ажы-төлүнүң ортуну. Ол “О-Шынаа” совхозунга 10 чыл ажыр малчыннаан.
1993 чылда Шокарларның өг-бүлези Владимирниң ада-иезиниң чурту болур “Ак-Чыраа” совхозка малчыннап эгелээннер. Оъттуг-көктүг Көжээ-Бажынга малын тайгаладыр. Адазы ышкаш кежээ, шимченгир оолдары Владислав, Начын сиген-ширбиилин кесчир, кыштаг хонажын белеткежир, ада-иезиниң дузалакчы, деткикчилери.
Хойжу чыл санында 100 башка онааштыр чүс хураганны онча-менди доруктуруп келген. 2010 чылда малчын өг-бүле 100 төрүүр хойдан 120 баш хураганны камгалап алгаш, республика Наадымының чемпиону болган.
Владимир Бадыйевич тыва хойнуң уксаазын сайзырадыр талазы-биле бодунуң үлүүн киириштирип келген. Ол 1987 чылда Ташкентиге, Чита хоорайга уксаажыдылга делгелгезинге Тывадан делегацияның кежигүнү болуп киржип чораан.
В. Б. Шокар чылдан чылче эки көргүзүглери, чедиишкиннери, көдээ ажыл-агыйны хөгжүдеринге база мал бажын өстүреринге киирген үлүг-хуузу дээш “Күш-ажылдың хоочуну” медаль, РФ-тиң болгаш ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамыларының, ТР-ниң Төлээлекчилер палатазының хүндүлел бижиктери-биле шаңнаткан.
Шокарларның өг-бүлези 5 ажы-төлүн эртем-билигге чедирип, амыдыралдың делгем оруунче углап баштап, бут кырынга тургузуп алган. Улуг уруу Алдынай Владимировна – дээди эртемниг башкы, амгы үеде Ак-Чыраа школазының директору. Инга Владимировна – дээди эртемниг эмчи, Иркутск хоорайда уруглар эмчизи. Оглу Владислав Владимирович – чолаачы мергежилдиг, ачазының дузалакчызы, “оң холу”. Айдыжана Владимировна – дээди эртемниг экономист. Хеймер оглу Начын – ТКУ-нуң студентизи, күш-культура башкызы болур. Ажы-төлү шупту өглүг-баштыг, уйнуктары 10 четкен.
Малчын өг-бүле хүндүлүг дыштанылгаже үнген-даа болза, хуу мал ажыл-агыйын тудуп турар, суурундан ырак эвесте кыштаглыг.
Лидия Окчааевнаның холу черле куруг олурбас, даараан, аргаан олурар. Ол тыва кыс кижиниң кылыр ижин шуптузун билир: алгы-кежин эттеп, божалааш, ажы-төлүнге тыва хептерни даарап берип чоруур. Бүрүн өгнүң дериин өг-бүле боттары кылып алырлар. Чайгы үеде хой дүгү-биле дүктү салып, кидисти кылып алыр. Кидистен сырып даараан тыва ширтектерни эдилеп олурарлар. Инек малдың сүдү-биле тыва ак чемнерниң шуптузун кылып, аъш-чемге ажыглап турар. Артыкшылдыын чонунга өргүп, садып-сайгарып алырлар.
Өг-бүлениң чылгы малы база көвүдеп, кулунчактар чылдың немежип, өзүп турар. Лидия Окчааевна — суурда бажыңының огородунда ногааны өстүрүп, ажы-төлү, уйнуктарынга салаттарны, дузаан чемнерни кылып берип чоруур кежээ ава. Чайгы үеде бойдустуң хайыразы кат-чимисти вареньелеп, эм оъттарны чыып, хумагалап алыр. Суурда болуп турар культурлуг хемчеглерниң идепкейлиг киржикчизи.
Үлегерлиг, ажыл-ишчи өг-бүлеге ам-даа хөй-хөй чедиишкиннерни күзедим.
Тамара ШИНЧИК.
О-Шынаа сумузу. #Шын
