Аарыгны үе шаанда эмнээр болза, чайлыг тиилеп алыр
Чылдың-на март айда республиканың туберкулезка удур диспансер эмчилери Кызылдың төвүнде Арбат шөлүнге ачы-дузаны чонга көргүзүп турар. Чоокта чаа март 24-те база найысылалга акцияны эрттиргеннер. Ылаңгыя рентгенни дыка хөй улус эртип алган. Чамдык чурттакчылар шак мындыг ачы-дуза чедирилгези удаа-дараа болуп турган болза деп чугааладылар.
Оон ыңай акция үезинде чонга чагыг-сүмени эмчилер чугаалап, тайылбырлап турду. Ол аразында Тываның уран талантылыг артистери ыры-шоорун база бараалгаткан, а эмчи ажылдакчыларының боттары хөглүг самны теп, көргүскени солун болган. Аай-дедир шуушкан чоннуң ханының базыышкынын-даа хынап берип турар чорду, черле харын, ол хүн эмчи ажылдакчыларының буянын чонга чедиргенин демдеглевес арга чок.
Чамдык улус эмчилээринден ойталаар боор, черле кижи бүрүзү эмчи шинчилгезин эртер ужурлуг. Чыл санында хөректи көргүзер (рентгенге кирер) болза эки. Бо акция үезинде рентген эртер дээн улус дыка хөй болган деп үстүнде база демдеглээн мен. Чонну чылыы-биле хүлээп ап турар ийи эмчиниң кайызы-даа хөй чылдарда ажылдап турар арга-дуржулгалыг эмчилер болду. Алена Александровна Ооржак диспансерде 20 чыл ажылдап чоруур, а Амыртаа Владимирович Монгуш 6 чыл ажылдап турар аныяк эмчи-дир. Рентген дээрге база амыр эвес ажылдың бирээзи. Ак халаттыг ажылдакчылар чоннуң кадыкшылы дээш ак сеткилдиг бараан бооп чоруурлар.
Арбат шөлүнге рентген эрткен чамдык чурттакчылар боттарының бодалдарын үлешкеннер:
Светлана Таргын, Кызыл хоорай: “Бо рентгенге кирип алдым, оон башка поликлиникада оочур хөй чорду, дыка берге. Амгы үеде пенсия назылыг 63 харлыг мен. Мындыг акциялардан кылып турар болза эки чүве-дир, рентген эртер дээн оочурлап турар улустуң хөйүн, ханым базыышкынын база хынадып алдым, эмчилерниң чон ортузунче үнүп турары көскү-дүр”.
Болат Куулар: “Рентген эртип алыр дээш, оочурлап тур мен. Кызылда ажылдап турар мен, мындыг акция эртип турар солун чүве-дир харын, чүнү-даа билбедим, харын-даа чедип келдим. Артистерниң ырлап турары-даа онза-дыр, солун. Чогум чылдың-на рентгенни эртип турар мен, ам база эртип алыр дээш, кыдыындан эртип дүшкеш, албан кирип алыр дээш тур мен”.
Шынап-ла, поликлинага барып, оочурлаары берге, хүнзедир-даа турар апаар, кудумчуда турар рентгенге кирип алганы дээре деп, оочурлап турган улус чугааладылар. База моон-даа соңгаар мындыг ачы-дуза акциялары черле эртер-ле боор оң. Ак халаттыг эмчилерни чон манап турар, олар хүн-бүрүде улуг-даа, бичии-даа чонга дыка херек буянныг иштиң кижилери-дыр ийин.
Эмчилерниң чагыг тайылбырындан каш сүмени база киирип көрейн.
Кадыын камнаар дизе...
Ынчаарга бистиң республикада туберкулез аарыының талазы-биле эпидемиологтуг байдал арай нарын болуп артып турар.
Туберкулез – кара сагыштыг, чажыт эртер, өске аарыг-биле дөмейлежип, чажыртынып болур аарыг. Бир эвес, кадык болур дизе, шын чемненир, спорт-биле доктаамал эдержип чорза эки, таакпы, арага, наркотиктерден ойталааны-ла дээре. Профилатиктиг эмчи шинчилгелерин болгаш флюорографияны чыл санында эртип алыр ужурлуг. Кажан силерниң организмиңерде туберкулез бар дээрзи илереттине берзе, ук шинчилге орай болу бээр, ынчалза-даа силер эге чадада аарыгны эмнээшкинни эгелээр аргалыг болур силер. Аарыг ханылаваан таварылгада, эмнээшкинни үезинде эгелээри чугула.
Хууда арыг-силигни сагыыр ужурлуг. Үргүлчү бодунга арыг думчук аржыылы азы чаңгыс катап ажыглаар аржыылдарлыг болур, кажанда-даа өске улус херекселдери, чемненир херекселдер ажыглаваңар.
Бир эвес чаш ажы-төлдүг болзуңарза, чогуур ужурлуг чугула тарылгаларны эрттирип ап туруңар, оларның кадыкшылынга камгалал болур.
Бажың-балгадыңарны база арыг-силиг тудуңар. Чүгле туберкулезка удур эвес, а өске-даа аарыгларга удур хемчеглерге бажыңга доктаамал шык арыглаашкын хамааржыр.
ТУБЕРКУЛЕЗТАН КАНДЫГ КИЖИЛЕР ААРЫЙ БЕРИП БОЛУРУЛ?
Туберкулезтан кижи бүрүзү аарый берип болур. Хөй-ниитиниң транспортунга болгаш өске-даа хөй чон чыылган черге база аарыг халдап болур. Аарыгга колдуунда-ла арагалаар, таакпылаар, шынарлыг чем чивейн турар болгаш аарыгларга удур демисежир күштери кошкак кижилер алзып болур.
ТУБЕРКУЛЕЗТАН ААРААНЫНЫҢ ДЕМДЕКТЕРИ
Инфекция организмче кирген дугайында билип алыры берге. Бактериялар үези келирин манаан ышкаш «удаан» байдалга турар. Кажан аарыг ажык хевирже шилчээн соонда, олар хенертен көвүдеп эгелээр. Ынчан кижиниң мага-боду суларап, аарыксап, эъдиниң изии улгадып, дүне деридип эгелээр. Аарыг кижи хенертен килин чидирип эгелээр, үргүлчү чөдүртүр, хөрээниң ишти аарыыр. Долгандыр кижилерге айыылдыг дээрзин черле утпаңар!
ТУБЕРКУЛЕЗТАН КАНЧААР ЭМНЕНИРИЛ?
Туберкулез аарыындан сегий берип болур. Бо аарыгдан тускай удур эмнээшкинни эртип, адырлыр. Эмнээшкин 6-8 айдан эвээш эвес үе дургузунда уламчылаар, бир эвес аарыг кедерээн болза бир чыл болгаш оон-даа үр үеде эмнээр. Ында кижи коргар чүү-даа чок, эмнээшкинни эки алыр болза-ла, эмнеттине бээр.
Эмнээшкин үезинде эмчиниң айтып бергенин шыңгыы сагыыры чугула. Кижи боду эмнээшкинни соксадып болбас. Туберкулез дээрге, айыылдыг аарыгларның бирээзи-дир. Ынчангаш аарыгның кедерээрин болдурбазы чугула, үе шаанда эмнээшкинни эгелээр болза, ооң когун үзе эмнедип ап болур. База чүгле хөрек аарыындан эвес, кандыг-даа аарыглар айыылдыг, үе-шаанда эмненип чорза эки. Кадыыңар камнап чоруңар!
Ася Түлүш белеткээн.
