Россияның аныяктар хүнүн уткуштур чаа томуйлаткан аныяк удуртукчу-биле интервьюну “Шын” солуннуң номчукчуларынга таныштыраалы.
ТР-ниң Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг Тываның Аныяктар эвилелиниң удуртукчузу турган, хөй-ниитижи Эртине Кууларны ТР-ниң Аныяктар херектериниң талазы-биле агентилелдиң даргазынга томуйлаан. Владислав Ховалыг бодунуң социал четкиде хууда арынында ол дугайында демдеглээн: «Эртине Куулар-биле ужураштым. Төрээн чери дээш сеткилинден аарып чоруур аныяк кижи деп билдим. Республиканың келир үезин болгаш аныяктар политиказын чугаалай бергенде, ооң карааның оду «хып» келир. Ол бурунгаар көрүштүг, тура-соруктуг-дур. Аныяктарның сайзыралынга херек аргаларны негеп, эптиг байдалдарны тургузарынга боду белен.
Эртине Кууларны ТР-ниң Аныяктар агентилелиниң уртукчузунга томуйлап тур мен. Өзүп олурар салгалывыстың чүнү хереглеп чоруурун база оларның сагыш-сеткилиниң дүвүрелин хандыр өөренип көрүп, агентилелдиң ажыл-херектерин дүжүметсиг арга-биле эвес, а оларга чоок болуп, кады демнежип ажылдаарын күзедим!» деп бижээн. Ынчангаш Аныяктар хүнүнүң бүдүүзүнде аныяк удуртукчу Эртине Куулар-биле таныштыраалы.
Барыын-Хемчик кожууннуң Кызыл-Мажалыкка 1995 чылдың октябрь 16-да төрүттүнген. Кызыл-Мажалык ортумак школазынга 7-ги классты, Кызыл кожууннуң Сукпак ортумак школазынга 9-ку классты дооскаш, Кызылдың Тудуг техникумунуң экономика салбырынче кирип алган. Студентилеп турган үелеринде хөй-ниитижи ажылдарга идепкейлиг киржип эгелээш, Тываның Аныяктар эвилелинче кирген. Техникумну 2013 чылда чедиишкинниг доозуп алгаш, ол-ла чылын шериг албан-хүлээлгезин эртип чорупкан. Шериглээн соонда, Сибирьниң хереглекчилер кооперациязы университеттиң экономика салбырын дооскан.
– Төрээн чериңер, төрел чонуңар-биле таныштырып көөр силер бе?
– Авам Кежикмаа Куулар Кызыл-Мажалык ортумак школазынга башкылап чораан. Ол ам бистиң аравыста чок. Ачам Эрес Куулар Сүт-Хөл кожууннуң суд приставтарында ажылдап чоруур. Алды кады төрээнниң 3 дугаары мен. Кады төрээннерим кижи бүрүзү амыдыралда оруун тып алган чурттап чоруурлар. Үе-үе болгаш, волонтержу ажылдарга киржип, мени деткип чоруурлар. Амдыызында өг-бүлем чок. Бодумнуң кады төрээн хеймер кыс дуңмамны карактап, өстүрүп чоруур мен.
– Томуйлаашкын мурнунда кылып турган ажылдарыңар дугайында чугаалап бээр силер бе?
– Тываның Аныяктар эвилелинге ажылдап тургаш, чылдың-на Россия чергелиг «Студентиниң чазын», Мисс болгаш мистер мөөрейлерин, «Тыва – сайзыралдың девискээри. Дүрген» деп аныяктар шуулганын организастаарынга киржип турдум. Таңды кожууннуң Дүрген суурнуң девискээринде Шуралгактыг чараш черге, аныяктар шуулганын 2011 чылда эрттирип эгелээн турган бис. 2011 чылдың декабрьда Тываның Аныяктар эвилелиниң даргазының оралакчызынга, 2015 чылдың майда даргазынга мени соңгаан. Бо хүннерге чедир Россияның Аныяктар эвилелиниң төп комитеттиң Тывадан кежигүнү база Сибирь федералдыг округтуң төлээзи кылдыр бюрода кирип турар мен. 2015 чылдан эгелээш, Россияның школачылар шимчээшкининге ажылдап эгеледим. ТР-ниң Аныяктар Хуралында бар мен. Хөй-ниити организацияларындан аңгыда, улустуң дилээ-биле буянныг үүлелерни шыдаар шаам-биле кылып чоруур мен. Ол дээрге соңгаар улуг хоорайларга кезиишкин хереглеп турар улустуң дилээ-биле, таныш-көрүштерни эвилелдеп, социал четкилерге чарлап тургаш, чондан акшаны чыып берип турарывыс-тыр ийин.
– Силерниң бодалыңар-биле бо үеде аныяктарга эң-не херек чүүл?
– Бистиң үениң аныяктары арага, таакпы сонуургавас, а спорт, кадык амыдырал, уран чүүл, культура дээн ышкаш, ботту сайзырадырын бирги черде салып турар. Аныяктар билиин бедидиксээр, бир-ле чаа чүвени өөренип алыксаар. Ынчангаш бо үеде эртем-билиг болгаш бот-сайзыралды аныяктар хереглеп турар.
Мен бодаарымга, аныяктарда чаа-чаа идеялар хөй-даа болза, олар күзелдерин, бодап алган сорулгаларын боттаныдарары-биле кайнаар баарын, кымга ужуражырын билбейн турар. Бо үеде аныяктар тарамык деп болур. Кижи бүрүзү бодунуң угланыышкыны-биле, бот-башкарнып чоруур.
– Шын эвес орукче кирип эгелээн элээдилерге хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер?
– Кандыг-даа кижи шын эвес орукче бир болза кылыр чүве чогундан, бир болза сагыш-сеткили аарааш, кире бээр. Ынчангаш элээдилер шын эвес орукче кирбезин деп бодаар болза, оларны ажыктыг болгаш солун чүүлдерже углаар. Чуртталгаже сонуургалын баш удур оттурар.
– Силерниң көрүжүңер-биле Тыва 10 чыл эрткенде …
– Тываның чурттакчы чону хөй кезии 40-50 хире хуузу аныяктар апаар деп бодаар мен. Чүге дээрге бо хүнде өзүп олурар ажы-төлүвүс хөй, а аныяк назындан үнер улус эвээш. Ынчангаш 10 чыл болганда, Тыва Россия иштинге назы-хар талазы-биле эң-не аныяк регион апарып болур деп бодаар мен.
– Силерниң «ак-кызыл» азы бүдери чөгенчиг күзелиңер …
– Москвага метрога чорааш, бажымга ындыг күзел кирип келген. Тывага метро кылыпкан болза, …Чижээлээрге, Бай-Тайгадан метрога олурупкаш, «Шагаан-Арыг», «Хандагайты», «Тоора-Хем» дээн ышкаш өртээлдерлиг болур. Бир эвес Тыва иштинге метро кылыптар болза, «тыва шак» деп чаңчылывыс чиде бээр. Чүге дээрге поездилер шупту шактыг, минуталыг болгай.
– Тывага эң-не өскертиксээр чүүлүңер?
– Чонга аай-дедир аргыжылга айтырыы эки болзун дээш кожууннар аразынга самолеттар ужуп эгелээн болза деп бодаар мен. Шаанда канчап эң бөдүүн самолеттар ужуп турган-дыр. Ам чүге болбас деп.
– Чуртталгада кыйгырыыңар...
– «Бодуңга күзевезиң чүүлдү өске кижиге күзеве».
– Кижилерниң кандыг аажы-чаңын эң-не үнелээр силер?
– Шынны кижи бүрүзү хүлээп албас боор. Кандыг-даа үеде бодунга шынчы болуп артып каары – эң-не чугула деп санаар мен.
– Удавас болур соңгулдаларга хамаарыштыр бодалыңар …
– Кижи бүрүзү шын шилилгени кылгаш, шиитпирлии-биле соңгулдага киржирин кыйгырдым.
– Тываның аныяктарынга чүнү чугаалап болур силер?
– Бирээде, Россияның Аныяктар хүнү-биле бүгү аныяктарга байыр чедирип тур мен. Ийиде, солун эгелекчи бодалдар бар болза, күзелдерни илередир, бистиң-биле кады ажылдаар.
Айдың ОНДАР чугаалашкан.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
#Россияныңаныяктархүнү #ТР_ниңаныяктархеректериниңталазы-билеагентилел #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #Shyntuva
