АМЫДЫРАЛДЫҢ, НАЙЫРАЛДЫҢ КӨВҮРҮҮ

31 августа 2021

49

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгның Мөңгүн-Тайгаже ажыл-агыйжы үнүүшкүнү кожуун төвү Мугур-Аксындан 70 хире километр черде чыдар Кызыл-Хая суурдан эгелээн. Аңаа Россия Федерациязының Камгалал яамызының Төп шериг округунуң инженер, тудуг шериглериниң кылып доосканы Мөген-Бүрен хемни кежир 3 көвүрүгнүң байырлыг ажыдыышкыны болган.

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг республиканың ырак-узак болгаш кыдыг-кызыгаар черинде чурттап чоруур малчыннарынга болгаш Мөңгүн-Тайга кожууннуң чурттакчыларынга эргежок чугула көвүрүгнү кылганы дээш Россияның Маадыры, камгалал сайыды, бистиң чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Шойгуга өөрүп четтиргенин илереткен.

“Россияның Камгалал яамызының үжен сес кижиден тургустунган шериг инженерлери 2021 чылдың май айдан эгелээш бо хүннерге чедир, барык 3 ай азы кыска хуусааның дургузунда үш көвүрүгнү тудуп доосканы дээрге улуг чедиишкин-дир. Бүгү мөңгүн-тайгажыларның мурнундан өөрүп четтиргенивисти илередип тур бис” – деп, Мөңгүн-Тайга кожууннуң чагырга даргазы Людмила Очур-оол демдегледи.

“Кызыл-Хая суурда бо шериглер-биле кады ам үш ай чурттап тур бис. Шериг кижилер маңаа келгеш, көвүрүг тудар дээн эгелээшкинге мен амы-хууда бүзүревейн турдум. Чүге дизе Мөген-Бүрен хем эриин ажып үерлээнде, кандыг-даа көвүрүгнү чууй шаап алгаш баар чүве болгай. А кажан шериг албанныг тудугжулар 3 көвүрүгнү кылып доозуптарга, чүгле ынчан бүзүрээн мен. Бир көвүрүг Кызыл-Хая суурдан 11 километр ырак черде, өскези 6 километр база ол ышкаш эң чоогу сумудан 1 километр 500 метр хире черде – деп, Мөген-Бүрен КУБ-туң директору Өшкү-Саар Ооржак байыр чедирип сөс ап чугаалады.

Байырлыг ажыдыышкынның соонда Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг, “КамАЗ” маркалыг күчүлүг шериг автомашинага олуруп алгаш, көвүрүг таварыштыр эртип, ооң шынарын хынап, шенелдени чоруткан.

Шериг инженерлерниң начальниги, бригада командириниң оралакчызы, подполковник Фарид Абдуразаковтуң чугаазы-биле алырга, шериг “КамАЗ” автомашинаның ниити деңзизи 42 тонна. Көвүрүгнүң шынарын тудугну доозупкаш-ла, 60 тонна аар күчүлүг техника-биле хынап каапкан бис. Чүге дизе армияга чүък сөөртүр автомашиналарның база өске-даа техниканың деңзизи 60 тонна болур ужурлуг.

📢ЧУГУЛА АЙТЫРЫГ — ЧЫРЫК ХАНДЫРЫЛГАЗЫ

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг дараазында Кызыл-Хая сумузунда дизель-биле ажылдаар электри станциязының ажылы-биле танышкан. Тыва Республиканың Чазааның база Одаар чүүл болгаш энергетика яамызы сөөлгү каш чылдарның дургузунда Мөңгүн-Тайга кожуунга чырык хандырылгазын экижидер талазы-биле хемчеглерни ап чорудуп, генераторларны солуп, чаарткан, хүн энергиязы-биле ажылдаар генераторларны немей кошкан.

Тыва Республиканың одаар чүүл болгаш энергетика сайыды Роман Кажин-оолдуң тайылбырлап турары-биле алырга, Мөңгүн-Тайга кожууннуң Мугур-Аксы болгаш Кызыл-Хая суурларда хүннүң энергиязы-биле ажылдаар станцияларны база дизель-биле ажылдаар электростанцияга немей кошканы-биле бир чылда 10-12 тонна солярка, кывар-чаар чүүлдерни, тодаргайлаарга, 112 сая рубль чедир камналгалыг апарган.

“Ынчалза-даа амгы үеде чамдык генераторларның ажылдаар хуусаазы оранчок ажа берген болгаш, күчү-күжү сулараанындан чаартыры негеттинип келген. Ылаңгыя кышкы үеде база бүргег хүннерде хүннүң энергиязы чедишпес болганындан чырык хандырылгазы үзүктели бээр таварылгалар бар. Ооң-биле чергелештир бир дизель генератор база шуут үрелген болгаш сандан үнген. Кызыл-Хая суурда 1700 чурттакчы чон азы 300 өрегени хандырып турар дизель база хүн энергиязы-биле ажылдаар электростанцияга ам бир чаа генератор, күштүг шимчедикчи (мотор) негеттинип турарын суму чагыргазының даргазы Чаян-Маадыр Ховалыг Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгга илеткээн.

📢“МӨГЕН-БҮРЕН” КУБ-ТУҢ САЙЗЫРАЛЫ

Дараазында күрүнениң унитарлыг бүдүрүлгези “Мөген-Бүренниң” директору, Россияның болгаш Тыва Республиканың көдээ ажыл-агыйының алдарлыг ажылдакчызы, Тыва Республиканың хүндүлүг хамаатызы Өшкү-Саар Ооржак Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгны биче хемчээлдиг хлеб быжырар черже (пекарня), ол ышкаш бүдүрүлгениң музейинче чалаан.

Кызыл-Хая суурда “Мөген-Бүрен” мал ажыл-агыйының күрүне бүдүрүлгезиниң чурт-шинчилел музейинде Мөңгүн-Тайга кожууннуң чоргааралы болур тарбаганнар, азырал шээр мал — өшкү-хойнуң кадырып каан дүрзү-хевирин база Мөңгүн-Тайга чурттуг чурукчулар Снежана Хертек база Алаш Дамбааның чураан чуруктары, ол ышкаш сураглыг кижилер Россия Федерациязының камгалал сайыды Сергей Шойгунуң, Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгның база “Мөген-Бүрен” унитарлыг бүдүрүлгениң директору Өшкү-Саар Ооржактың портрет, хөрек чуруун делгеп салган.

Мөген-Бүрен КУБ азы унитарлыг бүдүрүлгези хлеб, булочка кылыгларын быжырып эгелээнден бээр бо чылын мугур 20 чыл болган. 2001 чылда бүдүрүлгениң конторазынга хлебти быжырып эгелээш, оон улаштыр сайзырап үнген. Биче бүдүрүлге бо хүннерде суурнуң чурттакчы чоннуң хереглелин хандырарындан аңгыда, булочка кылыгларын быжырып, үскен далганны база бүдүрүп үндүрүп турар.

– Сөөлгү чылдарда Росхереглелхайгааралдың эмчилериниң болгаш тускай эртемниг специалистериниң негелдези езугаар пекарняның оран-савазын конторадан аңгылаар дугайында шиитпирни үндүрген. Ынчангаш эрткен 2020 чылдың август айда хлеб, булочка кылыгларын быжырып үндүрер черниң чаа оран-савазынга чедингенивис ол – деп, хлеб ажыткызын белеткээр улуг повар Сайлыкмаа Коңгаржаптың дузалакчызы Ольга Ховалыг чугаалады.

📢СОҢГААРЛАДЫП БОЛБАС ХЕМЧЕГЛЕР

Оон аңгыда, Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг социал объектилер – эмнелге, уруглар албан черлери болгаш школага барып чедип, ында тургустунуп келген чидиг айтырыглар дугайында чугаалашкан. Чижээлээрге, кожууннуң төп эмнелгезинде рентген болгаш флюорография аппараттары чок. Чылдың-на чурттакчы чоннуң кадыын шинчип, хөрек тырттырар аппаратты чүгле кожуунче чалап эккелгени дээш 500 муң рубльди чарыгдап турар.

Ооң-биле чергелештир Мөңгүн-Тайга кожуунга ажылдаар судмедэксперт специалист база эргежок чугула. Кожуун эмнелгезинде чыдып эмнээр оруннарның санын көвүдедири, ЫМК азы албан турар ужурлуг эмчи камгаладылгазының шугуму-биле акшаландырыышкын айтырыы, Кызыл-Хая суурга 2023 чылда 160 олуттуг чаа школа тудуу, кожуунда оруктар болгаш үрелген көвүрүглерни септеп-чаартыры дээш оон-даа өске соңгаарладып болбас нарын айтырыгларга хамаарыштыр тускай даалгаларны берип, хемчеглерни ап чорударын, Мөңгүн-Тайга кожуунга ажылчын сургакчылаашкынын доозуп тура, Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг демдеглээн.