АРТЫК ДҮВҮРЕЛ ШАПТЫКТААР

Май 26-да Кара-Хаак шериг полигонга АрМИ-2021 конкурстуң үш дугаар хүнү уламчылаан. Аңаа оттуг рубеж этавынга чеди команда – Төп округ, Мурнуу, Чөөн, Барыын шериг округтары, Агаар-десант шерии, Соңгу шериг-далай флоду болгаш РФ-тиң Национал гвардиязының шерииниң командазы трассаже үнүп, күжүн шенешкеннер.

Эгезинде АК-74 автоматтан 100 метрге кара адарынга шеригниң чүък машиналарының чолаачылары, штур­маннарының аразынга маргылдаа болган. 10 ок-биле караны чаңгыс-даа часпайн адар болза, 100 баллды командазынга немээр. Ооң соонда «Тигр» деп куяк машиналар удаа-дараа старттан трассаже үнүп-ле эгелээн. Экипаж ийи кижиден тургустунган – чолаачы биле пулемётчу. Оларның кол сорулгазы, эртер оруунда шаптараазынны (дайзынны) чок кылыры.

Ол хүн өйлеп-өйлеп суггур чаъс­тап каап турган-даа болза, маргылдаа киржикчилеринге кончуг таарышкан. Аай-дедир халыткан машиналарның довурак-доозуну көдүрүлбес, адыгжының адар точказы тода көстүп турар, таптыг шыгаап алырынга база таарымчалыг. Шиит­кекчилерге база эптиг болган. Ыракта чүү болуп турары көскү.

Старттан бүгү күжү-биле үнген машина баштайгы доктаалга туруптар. Чолаачы үне халааш, орук кыдыында аңгы белеткеп каан 40 октуг хааржакты алгаш, кончуг дүрген пулемётчуга тутсуп бээрге, ол пулемёдун октап алгаш, мурнунда хенертен көстүп келген «дайзынны» узуткаар. Бөдүүнү-биле чугаалаарга, «дайын шөлүнде» даалга күүседир дээн экипажтың мурнунга удурланыкчылар үш удаа таваржыр. Хенертен көстүп келген «дайзынны» 10 секунда дургузунда узуткаар. «Дайзыннарның» турар черлериниң ыраа аңгы-аңгы, 200-тен 400 метр чедир. Төнчүзүнде 40 окту чаңгыс-даа арттырбайн үндүр аткан турар.

Бо маргылдаа үезинде шериглерниң авааңгыры, часпас адары, даалганы кыс­ка үе дургузунда кылып шыдаптарындан команданың тиилелгеже базымы чоокшулаар, бүзүрели улгадыр. Командазы дээш капитаннары кыдыындан сагыш аарып, кичээнгейлиг көрүп, оларның час­тырыгларын саазынга удур демдеглеп ап турганнар.

Капитаннар аразында Барыын шериг округунуң улуг сержантызы, Бүгү делегей чергелиг АрМИ «Шериг раллиниң» үш дакпыр чемпиону Евгений Никулин бар. Ол командазының белеткелиниң дуга­йында айтырыгга мынчаар харыылаан:

– Бөгүн арай-ла скорость четпейн барды. Оолдарның хөлүн эрттир дүвүреп турары илдең. Артык дүвүрел чүгле шаптыктаар.

– Хамааты улуска көөрде, шериг улус кончуг быжыг, дүвүрээчел болбас дээр ийик чоп?

– Ындыызы ындыг-даа болза, хенертен чүү-даа болу бээр. Кандыг-даа маргылдаага чедиишкин чедип алыры, чүгле кижиниң бодундан хамааржыр. Бо удаада адарынга киришпейн-даа турзумза, команданың капитаны болганымда, оларның частырыг бүрүзү дээш харыысалгамны билип тур мен.

– Силер шак мындыг маргылдаага үш чыл улай (2018, 2019, 2020 чч.) чемпионнаан-дыр силер. Делегейниң кончуг часпас адарларының аразында адыңар үнүп турар. Бо-ла киржип турган үеңерде кайы чурттуң командазы шыырак болган ирги?

– Кыдаттың командазы дыка шыырак, ындыг-даа болза, мээң огум 10 катап дээп турда, оларның огу 9 катап караны час­пайн адып турду. Чаңгыс санга аштырып алдылар.

Евгений Никулинден улаштыр сонуургаан айтырыгларымга шериг чажыды дээш, харыылавас болган. Чурукка база тырттырып болбас. Чурт камгалакчыларының аразында дииң караа часпас

адар адыгжылар хөй азы ховар-даа болза, оларны камнаар, артык кичээнгейден кызыгаарлааны уткалыг, чөптүг-дүр деп билгеш, оон ыңай ылдыртынмадым.

Кызылда турар 55 дугаар даг-адыгжы бригадазының сержантызы Шулуу-Маа­дыр Куулар 2018 чылдан тура Кара-Хаак полигонунда эртип турар «Шериг раллиниң» киржикчилериниң белеткелин көрүп, эскерип келген. Чемпион-биле чугаам дыңнап тургаш, ол улаштыр киржи берди:

– Евгений Никулинниң чугаалап турары шын. Шынап-ла, кыдаттарның белеткелин кижи кайгаар. Өске чурттардан келген командалардан ылгалдыг. Чижээ, командири бир чүве чугаалаар­га, шупту тура халышкаш, чаңгыс кижи дег кончуг дүрген күүседиптер. Эртер маршрудунуң, хөөредир чүве болза, сантиметр бүрүзүн сайгарып, хынап алган болур. Ат болган улус чорду. Бир катап, боттарының телевидениезинче медээ чорудуп, журна­листеринге интервью бээр дээн. Бир солдадын кыйгырып алгаш, командири каш командылаан. Оон ол солдат бо бичии бажыңны 10 катап кара маң-биле долгангаш, 50 катап отжимание­ни кылыпкан. Хөөкүйнүң дер-бузу шуут шаа­гайндыр агып турар. Ол хевээр камера мурнунга тургускаш, эгиш-тыныш кижини интервью бээр кылдыр албадаптар чорду. Черле ынчаш, кыдат солдаттарны көөрге, киноларда суперменнер ышкаш, чуруму база кончуг быжыг улус чорду. Чүнү-даа канчаарда, командири чүү дээр болдур, боданмас-даа кылыр.

– Бо, силерниң харыылап олура­рыңар пунктуга, маргыл­дааның оттуг рубеж деп этавы эртип турар болганда, тыва оолдарның адып турарын база көрген боор силер. Оларның аразында часпас адарлар база бар боор аа?

– Ийе бар. Тыва оолдар база дыка авааң­гыр, машина мунуп турда база дендии шыырак. Черле ынчаш, кымны кым дээр боор. Бо шеригжиткен мар­гылдааның киржикчилери шупту шыы­рактарның шыырактары-дыр. Россия чергелиг чадазынга киржирде безин, улуг ши­лилгени эртер, ооң тиилекчилери Бүгү-делегей чергелиг маргылдаага Россияны төлээлээр-ле болгай.

Сержант Ш-М. Куулар-биле чугаалажып турар аравыста, маргылдаа төне берген.

Ол хүн болган маргылдааның көр­дүн­ген этавынга Төп округтуң коман­да­зы тиилекчилер болган. Ийиги черни Росгвардияның командазы ээлээн. Үшкү черге Соңгу флоттуң командазы төлептиг болган.

Росгвардияның парлалга албанының чуруктары.