Чидиг айтырыг
Чөөн-Хемчик кожууннуң төвү Чадаана хоорай биле Бажың-Алаак суур аразында автомобиль оруунга бо чылдың июнь 29-түң хүнүнде кежээ УАЗ-469 марканың машина аңдарылгаш, ону чолаачылап чораан 13 харлыг оол амы-тынындан чарылганы хөй кижилерни хомудадып, сагыш-сеткилин хөлзедип дүвүреткен.
Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг элээди оолдуң ада-иезинге болгаш чоок кижилеринге ханы кажыыдалын илередип, аар ажыг-шүжүгнү шыдамык ажып эртерин чагаан.
Элээди оол амы-тынындан чарылган, ажы-төл кемдеп-кергээн, Чөөн-Хемчик кожуунга болган автотранспорт озал-ондаа-биле холбаштыр уруг-дарыгның айыыл чок чоруунуң хемчеглерин күштелдирерин корум-чурум болгаш хоойлу-дүрүм, социал камгалал, өөредилге албан черлеринге республиканың удуртукчузу дааскан.
Ажы-төлүнүң чуртталгазы, кадыкшылы дээш кончуг харыысалгалыг болурунче база ада-иелерни Владислав Ховалыг кыйгырган, уруг-дарыы автотранспорт муна бээр таварылгаларны болдурбазын ада-иелерге сагындырган.
Бо озал-ондактың истелгезиниң баштайгы түңнелдери-биле алырга, элээди оолдарның бирээзиниң ада-иези июнь 27-ниң хүнүнден-не арагалап турганнар. Ынчангаш оолдуң адазының машиназы хайгаарал чок турган, ооң дүлгүүрү көскү черге чыткан. Машина башкарарынга өөредип каан оол дүлгүүрнү алгаш, машинаны мунупкаш, эштеринге халдып чеде берген. Чадаана хоорайның №2 болгаш №4 школаның өөреникчилери эштери-биле Чөөн-Хемчик кожууннуң төвүнден 12 километр ыракта Бажың-Алаак суурже чорупканнар. Оолдуң 13 харлыг эжи машинаны чолаачылай берген. Күрүнениң автоинспекция ажылдакчыларынга туттурбас дээш, хайыы черде оруктап чорааннар. Бажың-Аалак суурга элээди ажы-төл машиналыг чедип келгенинче кым-даа сагыш салбаан. Кежээкиниң 20 шак үезинде Бажың-Алаак суурдан Чадаанаже дедир кел чорааш, дески эвес орукка элээди оол автотранспортту башкарып чадай бээрге, машина аңдарлып, ойта кээп дүшкен.
12-14 хар-назы үезинде элээди 7 ажы-төл ол машинага чорааннар. Машинаны чолаачылап чораан элээди оол машинага бастыргаш, ол-ла черге чок болган. Ооң кады чораан эштериниң аразында ийи кижи кемдээн. Оларны эмнелгеге дүрген аппаргаш, чугула херек эмчи дузазын чедирген. Машинага чораан элээди уруг-дарыгның артканнарының кадыының байдалын эмчилер кичээнгейлиг хынап, чогуур дузаны көргүскен.
Чүгүрүк аът, харын-даа дүрген маңныг машина мунуксаары элээди оолдарның чайгаар күзели болбайн канчаар. Машина чолаачылап өөренирин 16 харлыында, чолаачының шынзылгазын холунга алгаш, машина башкарарын 18 харлыында российжи хоойлу-дүрүм чөпшээрээн. Ынчангаштың 13 харлыг элээди оол машина мунары чүгле хоойлу-дүрүмге эвес, а ажы-төлдүң чуртталгазы, амы-тыны айыыл чок болурунга таарышпас чүүл. Мындыг таварылгада бүгү харыысалга автотранспортуң ээзинге, элээдилерниң ада-иезинге азы ону кижизидип өстүрүп турар кижилерге чүдүрлүр ужурлуг.
Автотранспортту, эң ылаңгыя дүрген маңныг чиик машиналарны, кончуг оваарымчалыг башкарбас болза, пассажирлерге болгаш чолаачыларның боттарынга дыка айыылдыг дээрзин, элээди ажы-төл хамаанчок, улуг кижилерниң чамдыызы ханызы-биле медереп билбээн. Улуг кижилер, колдуунда ада-иелер болгаш төрелдер, машиналарын хайгаарал чок тургузуп, оларның дүлгүүрлерин ажык черге арттырып каарга, элээди ажы-төл оларны мунупкаш чоруй баар аргалыг апаар. Ооң уржуунда машина мунупкан элээди уруг-дарыг чүгле боттары эвес, орукка чораан өске-даа кижилер озал-ондакка таваржып, кемдеп, амы-тынындан чарлып турганнар.
Эрткен 2020 чылдың август айның 22-де Чаа-Хөл суурнуң чурттакчылары Чадаана хоорай биле Ак-Туруг суурнуң аразында Сарыг-Хөлчүк арттың чоок кавызынче мөөгүлеп чорупканнар. Мөөгүлээр черге келгеш, ВАЗ автомашинаны 14 харлыг элээди оолга кадартып кааш, улуг кижилер арга-арыгже чорупканнар. Ол оол чолаачылап билбес хирезинде, машинаны хөделдиргеш, 1 километр-даа хире эртпейн чорааш, орук кыдыынга турган Toyota Corolla Axio марканың чиик машиназын үстүрген. Ооң уржуунда 2 харлыг чаш уруг бүрүлген, херээжен кижи аар кемдеп-кергээн.
2021 чылдың апрель 11-де Кызыл хоорайның чурттакчызы 14 харлыг элээди оол ВАЗ 21103 марканың чиик машиназын мунупкаш, Эрзин кудумчуда бажыңындан шоолуг-ла ыравайн бар чорааш, машиназын аңдаргаш, аар кемдээш, ол-ла черге амы-тынындан чарылган.
Элээди уруг-дарыг чиик автомашиналар мунуп алгаш чорааш, озал-ондак кылып, өске кижилерни кемдеткен, амы-тынын өлүмге чедирген таварылгаларны чижек кылдыр ам-даа уламчылап болур.
Автотранспортту кончуг оваарымчалыг эдилевес, башкарбас болза, пассажирлерге болгаш чолаачыларның боттарынга дыка айыылдыг дээрзин, улуг кижилер медереп билбейн барганының бир херечизи - 2021 чылда Кызыл - Баян-Кол оруунуң 59-ку километринге болган автотранспорт озал-ондаа.
Баян-Кол суурдан ырак эвесте малчын турлагга арага ижип алган 29 харлыг херээжен кижи ВАЗ марканың машиназын мунуп чорааш, ону аңдарган. Мурнуку олутка ачазы хоюнга тудуп чораан 1 харлыг чаш төл аар кемдээш, ол-ла черге бүрлүп каан. Машина иштинге чораан пассажирлер шупту кемдээн, оларның аразында дөрт болгаш беш харлыг ийи уруг база.
Назы четпээн ажы-төл автомашиналарны чөпшээрел чок мунуп, озал-ондакка таваржып турарының бир чылдагааны хамыктың мурнунда оларның ада-иезиниң болгаш төрелдериниң харыысалга чогу деп, күрүнениң автоинспекция ажылдакчылары үргүлчү сагындырып келгеннер.
Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
#Автоавария #Чадаанахоорай #ИХЯ #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #Shyntuva
