Белору́ссия — Чөөн Европада күрүне. 2021 чылдың январь 1-де байдалы-биле 9 349 645 кижи чурттакчылыг (делегейде 94 дугаар черде), девискээри — 207 595 дөрбелчин километр (делегейде 84 дугаар черде).
Найысылалы Минск — чурттуң эң улуг хоорайы база болуп турар. Күрүне дылдары — белорус болгаш орус дылдар. Президент башкарылгалыг республика. 1994 чылдың июль 20-де чурттуң төөгүзүнде бир дугаар президент соңгулдаларынга тиилээн олчаан, улаштыр 2001, 2006, 2010, 2015, 2020 чылдарда соңгулдаларда база тиилээш, ам бо хүннерге чедир чурттуң президентизи Александр Лукашенко болуп турар.
6 областьтан тургустунган республика соңгу-барыын талазындан Литва-биле, барыын талазындан Польша-биле, соңгу талазындан Латвия-биле, соңгу-чөөн талазындан Россия-биле, мурнуу талазындан Украина-биле кызыгаарлажып турар. Найысылал Минск — республика чергелиг, тускай эрге-байдалдыг хоорай.
2019 чылдың сан-чурагайы-биле чурттуң бүдүрген ниити продукциязы 200,839 миллиард америк долларга дең болган. Чурттакчы бүрүзүнге онааштыр ол көргүзүг 21350 доллар болуп турар.
Белоруссия биле Россия 1997 чылдың апрель 2-де «Россия биле Белоруссияның эвилел күрүнезин» тургусканнар. Төөгүден акы-дуңма чоннарлыг ийи чурт чаңгыс күрүне кылдыр каттыжарының талазы-биле ажылдар элээн узамдыга берген-даа болза, сөөлгү чылдарда Россияның болгаш Белоруссияның президентилери Владимир Путин биле Александр Лукашенконуң күжениишкиннери-биле ол талазы-биле тодаргай хемчеглер алдынып эгелээн. Ооң бир херечизи — 2021 чылдың ноябрь 5-те ийи президент чурттарны каттыштырар талазы-биле 28 программаны бадылап, чогуур декретке ат салганы болур.
Экономиканың бүгү адырларынга хамаарышкан ол программаларны амыдыралга чер-черлерге боттандырары кайы-даа чурттуң регионнарындан, оларның көдээ ажыл-агыйдан эгелээш үлетпүр-бүдүрүлгеге (ооң иштинде шериг-үлетпүр комплекизи) чедир адырлары күүседир болбайн аан.
📢А.ЛУКАШЕНКО ТЫВАНЫҢ ДЕЛЕГАЦИЯЗЫН ХҮЛЭЭП АЛГАН
Россияга совет үеде бүгү чоннуң киржилгези-биле тудуп каан турган улуг фабрика-заводтарны олигархтар дээр оптуг-кажар кижилер чиик өртек-биле, чамдыкта барык халас, хуужудуп ап турар үеде, көдээде совхозтарындан эгелээш, улуг фабрика-заводтарынга чедир дөгерезин күрүне өнчүзүнге хевээр арттырып ап шыдаан Белоруссияның президентизи Александр Лукашенко Тыва Республиканың Баштыңы–Чазааның Даргазы Владислав Ховалыг баштаан делегацияны эрткен неделяда хүлээп алганын билир бис.
Белоруссия Россияның дыка хөй регионнары-биле хөй чылдар иштинде эки үре-түңнелдиг кады ажылдап турар-даа болза, Россияның 80 ажыг субъектилериниң аразындан Тыва Республиканың делегациязын Белоруссияның президентизиниң деңнелинге хүлээп алганы онзагай болуушкун болган.
Ол ужуражылга үезинде Александр Лукашенко Тываны аажок сонуургап турарын, Белоруссия бистиң республикавыс-биле бүгү талазы-биле кады ажылдажылгага беленин айыткан. Чоокшулап орар Шагаа байырлалын безин частырыг чок шын адаан Александр Григорьевич Белоруссияның көдээ ажыл-агыйдан эгелээш, үлетпүр-бүдүрүлге черлеринге чедир шупту «эжиктер» Тываның делегациязынга ажык деп демдеглээн.
Ам бо хүннерде Тыва Белоруссиядан көдээ ажыл-агый техниказы, уургайларга ажылдаар «БелАЗ» самосвалдар садып ап турары-биле кызыгаарлаттынган-даа болза, тудуг материалдары, пөс-таавы бүдүрер, хөмүр-даш казып-тывар, арга-арыг продукциязы болбаазырадыр дээш-ле кады ажылдажылга төлевилелдери эвээш эвес болуп турар.
Чижээ, Тыва дугуй кырында чурттап турар республика болганда, эрги дугуйларны болбаазырадып, олардан резин чадыглар кылыр бүдүрүлге тургузарынга белорустарның арга-дуржулгазы, дузазы херек болуп турар. Ол ышкаш Белоруссияның шериг-үлетпүр комплекизиниң шылгараңгай бүдүрүлгези «Кидма тек» ажык акционерлиг ниитилел-биле кады каттышкан бүдүрүлге тургузары база планнаттынып турар. Тывага ол төлевилелди амыдыралга боттандырарда, совет үеде шериг-үлетпүр продукциязын бүдүрүп үндүрүп турган Тываның машина-тудуг заводун сактып кээри артык эвес. Ол бүдүрүлге 90 чылдарда буурап дүжүп калган-даа болза, ам бо хүннерде хөй санныг конторалар апарган.
Тывага шериг-үлетпүр бүдүрүлгезин тургузуптар болза, Тываның чурттакчылары ындыг бүдүрүлгеге ажылдап шыдаар деп чүвени Тываның машина-тудуг заводунуң төөгүзү бадыткап турар.
📢ШАГААНЫҢ АК АЙЫНДА ОНЗАГАЙ БОЛУУШКУН
Кадагааты чурттарга Белоруссия авторитарлыг режимниг, демократтыг эвес күрүне деп буруудаттырып турар-даа болза, белорус чоннуң чуртталга деңнели, экономиказы бедик темпилиг сайзырап турары, хамык ужур удуртулганың кандыг хевирлиг болурунда эвес, чоннуң амыдырал деңгели кайы хире деп чүүл кол боор деп ол чурттуң амгы үези херечилеп турар.
Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг баштаан делегация Белоруссиядан чедип келгеш, ол ажылчын сургакчылаашкын дугайында делгереңгей чырыдар дээрзи чугаажок.
Ол дугайында «Шын» солун база дараазында үндүрүлгелерде тодаргай бижиир. Тывага Шагааның Ак айында болган онза болуушкун — Белоруссия биле Тыва Республика кады ажылдажылганың оруунче кирип келгени болур.
Аңаа Белоруссия биле Россияның чаңгыс күрүне кылдыр каттыжарының «орук картазын» эрткен чылын бадылаан Александр Лукашенко биле Владимир Путинниң ол орукту баштай Тывага ажыдып бергени, бистиң чуртувустуң Президентизиниң Тывага хамаарылгазы черле онзагай болуп турарын көргүзүп турар. Ам Белоруссияның президентизи Александр Лукашенко база Тываже онзагай кичээнгейни угландырып келгенде, Белоруссия биле Тыва Республика аразынга кады ажылдажылга эки үре-түңнелдиг болур деп магадылалды берип турар. Бо бүгүнүң артында РФ-тиң камгалал сайыды, Россияның Маадыры Сергей Шойгу туруп турар деп чүвени тывалар ам ыяк билир апарган.
Кел чыдар Шагаа-биле Белоруссияның президентизи Александр Лукашенконуң байыр чедириишкининге «Шын» солун база каттыжар-дыр!
Мерген КЫРГЫС.
