Боттаныышкынга узун тыныш, “узун” саң-хөөжүдүлге херек

Эрткен 2019 чылда Россия Федерациязының Чазаа, төп эрге-чагырганың күүседикчи органнары, федералдыг яамылар болгаш күрүнениң өске-даа албан черлери Тыва Республикаже улуг кичээнгейни салып келгеннер. Россияның экономиктиг хөгжүлде сайыды турган Максим Орешкин биле саң-хөө сайыды Антон Силуанов баштаан федералдыг күүседикчи органнарның бедик албан-дужаалдыг даргалары Тыва Республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин федералдыг болгаш республика деңнелдиг хурал-суглааларга каш удаа чугаалашкан.

Ол программаның төлевиле­ли-биле алырга, 2019–2025 чылдарда республикага 26 фельдшер-акушер пунктуларын тудар, көжүп чоруур 21 фельд­шер-акушер пунктуларын дамчыдып бээр, республиканың №1 эмнелгезинге чаа дериг-херекселди садарынга 296 миллион рубльди үндүрер, Кызылга онкология төвүн, туберкулёз диспансерин, хөй угланыышкынныг медицина төвүн, республиканың бичии уруглар эмнелгезин тудар дээш, кылыр ужурлуг ажылдар хөй.

Баштайгы санаашкыннар-биле алырга, республиканың хууда программазының 2025 чылга чедир бюджеди 1 трлн 395,6 млрд рубль. Ооң 325,3 млрд рубль акшаландырыышкыны федералдыг бюджеттен, 6 млрд рубль – Тываның бюджединден, артканы бюджеттен дашкаар азы инвесторларның акша-хөреңгизи.

Россия Федерациязының Ча­зааның составында өскерил­ге­лер болган, Чазак Даргазы албан-дужаалга чаа Дарга Михаил Мишустин томуйлаткан соонда, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелиниң моон соңгааргы салым-хуузу кандыг болуру Ты­ваның чурттакчыларын дү­вүредип турары чугаажок. Чүге дээрге кижилер ол программаны РФ-тиң Чазаа хүлээп алырынга, херек кырында боттанып эгелээринге, чоннуң амыдырал-чуртталгазының байдалы улам экижииринге идегеп турарлар.

Массалыг информация чепсектеринде медээлерни допчулап, республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелинге хамаарылга Рос­­сия Федерациязының чаа Ча­заанга, федералдыг деңнелдиг яамыларга болгаш өске-даа албан черлеринге кандыг бооп болурун догааштырып көрээлиңер.

Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол Россия Федера­ция­зының Чазааның чаа Даргазы Ми­хаил Мишустин-биле ужурашкан деп медээлер массалыг информация чепсектеринге көстүп келген. Ындыг бедик деңнелге ужуражыышкынның соонда Шолбан Кара-оол, рес­публиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелинге Россияның Чазааның хамаарылгазы өске­рилбес, ол хевээр артар деп медеглээн.

– Тываның болгаш Россияның өске тос регионнарының дүрге­дээшкинниг хөгжүлдезиниң программалары РФ-тиң Чазааның 2025 чылга чедир ажылының планынче кирген. Чуртка кончуг чугула “Енисей Сибири” деп улуг экономиктиг стратегтиг прог­рамма-биле республиканың хөгжүлдезиниң программазы дүүшкек болгай. Ынчангаш республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели деткимчени улаштыр алыр дээрзинге чигзинмес мен – деп, Шолбан Кара-оол чугаалаан. ТР-ниң Чазааның Баштыңы “Сибирь дугуржулгазы” регионнар аразының даргазы база бооп турары төлевилелдиң боттаныышкынынга улуг ужур-дузалыг болуру чугаажок.

Ынчангаштың 2019 чылда федералдыг яамылар болгаш өске-даа ведомстволар-биле кады ажылдап кылган республиканың социал-экономиктиг дүргедээшкинниг хөгжүлдезиниң хууда прог­рам­мазының төлевилелинге хамаа­рыштыр чугаалажыышкыннарны Москвага уламчы­лаар даалганы ТР-ниң Чазаанга Шолбан Кара-оол берген. Ол чугаалажыышкыннарның чедиишкинниг түңнели Россия Федерациязының Чазааның чаа Даргазы Михаил Мишустин биле Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң ужуражыышкыны болур ужурлуг.

Ол чугаалажыышкыннар чедиишкинниг эртеринге таарымчалыг бооп болур байдалдарны догааштырып көрээлиңер.

Россияның Президентизиниң Айыткалында сорулгаларны боттандырары-биле национал төлевилелдерни февраль 20-ге чедир база катап шүүп көөр, херек болза, оларга эдилгелерни киирер даалганы ук төлевилелдерге ажылы хамаа­рылгалыг органнарга Михаил Мишустин берген. Национал төлевилелдерни чедиишкинниг боттандырарының бир чу­гула талазы регионнарның эрге-чагыргалары-биле ажык чугаа, оларның саналда­рын, сүмелерин дыңнаары деп, Мишустин демдеглээн. Рес­пуб­ликаның социал-экономик­тиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019—2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин 2019 чылда ажылдап кылып турда, “Бисти федералдыг төп дыңнап кагды” деп, Тываның Баштыңы Шолбан Кара-оол чугаалаан болгай. 2020 чылда база Тываны федералдыг төп дыңнап каар боор деп идегел бар-дыр.

“Национал төлевилелдерни ажылдап кылырынга бодум киржип турган мен. Олар шынарлыг болгаш дээштиг түңнелдерлиг болзун дээш, чазак улуг кү­жениишкинни үндүрген. Төле­вилелдер чедиишкинниг боттанзын дээш, артык административтиг шаптараазыннарны чайладыр херек” – деп, Россия Федерациязының Чазааның Даргазы Михаил Мишустин чугаалаан.

Чүгле бистиң республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол эвес, өске-даа регионнарның удуртукчулары федералдыг деңнелдиг албан черлери-биле ажылга шаптыктыг административтиг шаптараазыннар барын шагда-ла чугаалап келгеннер. Ол шаптараазыннарны ап каап­тарга, федералдыг деңнелге боттарының айтырыгларын шиит­­пирлээри регионнарга чиик апаары чугаажок.

Экономиканы хөгжүдеринге, национал төлевилелдерни чедиишкинниг боттандырарынга “узун” акша-хөреңги херек дээрзин база Россияның Чазааның Даргазы Михаил Мишустин чугаа­лаан. Пермь крайның губернаторундан Россияның экономиктиг хөгжүлдезиниң сайыдынче депшип келген Максим Решетников акшаландырыышкынның “узунун” азы “кысказын” дыка эки билир даргаларның бирээ­зи. Бюджеттер аразында харылзаалар узун хуусаалыг бол­гаш ээлгир болур ужурлуг, на­цио­нал төлевилелдерге база ол хамааржыр деп, Решетников чугаалаан. Муниципалитеттер төлевилелдерни чөптүг чылдагааннар-биле боттандырып шыдаваан  таварылгаларда, оларны дараазында чылда акшаландырбайн баарын  Максим Решетников шын эвес деп санап турар. “Муниципалитеттер боттандырып шыдавайн баарының чөптүг чылдагааннары бар – ол дээрге төлевилел-смета документилериниң чогу, специалистерниң белен эвези, тус чер администрациязының айтырыглары. 1-2 муниципалитет күүседип шыдавайн баарга, муниципалитетти дараазында чылда акшаландырбайн баары шын эвес. Ол дээрге тус чер администрациязынга хемчег онаап турарывыс ол эвес, а херек кырында чонну кезеткен бооп турарывыс ол-дур” деп, ол чугаалаан. Решетниковтуң чугаалаан чүүлү бистиң респуб­ликага дорт-ла хамааржыр. Бо айтырыгны бодунуң губернатор арга-дуржулгазындан билир  РФ-тиң экономиктиг хөгжүлде сайыды Решетников Тываның талалакчызы апарып болур-дур.

Тываның социал-эконо­мик­тиг дүргедээшкинниг хөгжүл­дезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели Россияның Чазаандан деткимчени улаштыр алыр дээрзинге чигзинмес мен деп, Шолбан Кара-оолдуң чугаалаа­нында ужур-ла бар.

Республиканың социал-экономиктиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин ажылдап кылырынга дорт киржип турган Антон Силуановтуң РФ-тиң саң-хөө сайыды албан-дужаалынга артып калганы, Тываның Баштыңы-биле хууда сырый харылзаалары база ажыктыг апаары чугаажок.

Максим Орешкин РФ-тиң экономиктиг хөгжүлде сайыды албан-дужаалдан Россияның Президентизиниң дузалакчызы ажылче шилчээн болгай. Күрүнениң Баштыңының дузалакчызы дээрге бодунуң даргазынга эң-не чоок, аңаа арга-сүмени бээр кижилерниң бирээзи-дир. Бистиң респуб­ликаның социал-экономиктиг дүрген хөгжүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилелин ажылдап кылырынга туда киржип турган Максим Орешкин Тывага дузалыг сүмени Владимир Путинге чүге берип болбас деп.

Бистиң чаңгыс чер-чурт­туу­вус, Президент Путинге эң-не чоок кижилерниң бирээзи Россияның Камгалал сайыды Сергей Шойгу Төрээн чуртунга кажан-даа дузалаарынга бүзүрээр бис.

Республикага бо-ла чедип кээр бистиң Президентивис Владимир Путинниң бодунуң Тывага хамаарылгазы черле багай эвес болгай.

Кара угаан-биле бодаарга, республиканың социал-эко­но­миктиг дүргедээшкинниг хөг­жүлдезиниң 2019–2025 чылдарда хууда программазының төлевилели федералдыг деткимчени улаштыр алырынга чигзиниг чок деп болур-ла-дыр. Деткимчени чедип алыр дээш, республиканың талазындан күжениишкиннер база улуг дээш­тиг болуру чугаажок.

 “Шын” солуннуң ниитилел-политика килдизи.