Дистанцияга азы ыракка, каяа-даа чорааш, интернет дамчыштыр ажылдап азы өөренир арга делегейниң хөгжүлделиг чурттарының эң ылаңгыя күрүнении эвес бүдүрүлгелер болгаш өөредилге черлеринде сайзыраңгай апарган. Халдавырлыг аарыг коронавирустуң чылдагааны-биле Россияда база кижилерниң ыракка интернет четкилериниң дузазы-биле ажылдаар болгаш өөренири улам нептерээн. Харын-даа мырыңай ажыл-херектерни чорударының чаа-чаа аргалары тодарап, улам ажык-дүжүктүг, үе болгаш акша-хөреңги талазы-биле камналгалыг безин болганын эксперттер эскерип турар.
Ыракка ажылдаарынга хамаарыштыр айтырыг – харыы шинчилелдерни российжи хамаатыларның аразынга 2020 – 2021 чылдарда эрттирерге, аңаа киришкен кижилерниң 88 хуузу интернет дамчыштыр ажылдаарынга таарзынганын илереткеннер. Улуг хоорайларның чурттакчылары ажылче орукка үе чидирбези, офисте кады ажылдап турар эш-өөрү шаптыктавазы, кевин-херекчок черге удуртукчулары өскээр чартыктырбазы дээш өске-даа каш чүүлдерни ыракка ажылдаарының эки талалары деп олар демдеглээннер. 2021 чылдың март айда 317 компанияларның директорларының аразынга ыракка ажылдаарынга хамаарыштыр айтырыг – харыы шинчилелдерни чорударга, директорларның 74 хуузу компанияның ажылдакчыларының 5-7 хуузу интернет дамчыштыр ажылдап турарын, ыракка ажылдаарынга ажылдакчыларының 20 хуузун доктаамал арттырып каарын дыңнатканнар. Айтырыг – харыы шинчилелдерге киришкен удуртукчуларның хөй кезии ыракка ажылдаар аргаларны боттарының компанияларынга коронавирус аарыгның хамчыы эрте берген үеде база арттырып алырын, ажылды организастаарының информастыг технологияларын улам калбаа-биле ажыглаарын айытканнар. Экономистер, бухгалтерлер, парлалга черлериниң редакторлары, очулдурукчулар, корректорлар, архитекторлар, менеджерлер дээш офиске ыяап-ла олурары албан эвес ажылдакчылар ыракка чедиишкинниг ажылдап турарын, олардан кол негелде ажылдың эки түңнели дээрзин айтырыг – харыы шинчилелдерге киришкен удуртукчулар демдеглээннер. Дистанцияга азы ыракка ажылдаар хевирниң компанияларга экономиктиг ажык-дүжүүн база олар айытканнар. Ыракка ажылдаар ажылдакчылары көвүдээрге, улуг шөлдүг офистиң херек чогун, ынчангаш электри энергиязының, чуртталга-коммунал ачы-дуза чарыгдалдарының эвээжээнин демдеглээннер. Эң ылаңгыя электри энергиязының чарыгдалдары дыка эвээжээнин, ол чарыгдалдарның элээн кезии ыракта ажылдап турар ажылдакчыларже чайгаар-ла чайлы бергенин чугаалааннар.
📢Офиске доктаамал ажылдаары албан эвес
Хөй шалыңныг ажыл тып алыры-биле кижилер көдээ черлерден, биче суурлардан улуг хоорайларже көжер ужурга таваржып турган болза, коронавирус хамчыының үезинде ыракка ажылдаарының хевирин элээн калбаа-биле ажыглап эгелээрге, офиске доктаамал ажылдаары албан эвес специалистер биче хоорайлар, суурларже чоруп эгелээнин, оларның ажылы багай эвес түңнелдерлиг дээрзин социологтуг шинчилелдер илереткен. Бир эвес бо чүүл ам-даа нептерээр болза, Россияның көдээ девискээрлериниң сайзыраарынга салдарлыг бооп болур деп шинчилекчилер санап турар.
Офиске азы ыракка (дистанцияга) ажылдаарының ылгавыры Россияга база чоорту чиде берип болурун, кол чүүл ажылдаары болгаш ажылдың эки түңнелдери апаарын шинчилелден көргүзүп эгелээн.
2020 чылда байдал-биле алырга, Россияның 3,7 миллион хамаатызы ыракта ажылдап турар, 2-3 чыл болгаш оларның саны 5,6 – 5,7 миллион чеде бээр деп 2021 чылдың март айда РФ-тиң Күш-ажыл яамызы медеглээн.
Ыракка ажылдаары албан-организацияларның ажылының база бир чаңчылчаан хевири апаарының эрге-байдалдары Россияда тургустунуп эгелээн. “РФ-тиң Күш-ажыл кодекизинче дистанциялыг (ыракка) ажылды өйлээриниң талазы-биле өскерилгелерни киирер дугайында” № 407 – ФХ федералдыг хоойлу 2021 чылдың январь 1-де күш кирген. Ыракка ажылды организастаарының хевирлерин, ажылдакчы биле ажыл берикчизиниң аразында күш-ажылчы харылзааларны өйлээр талазы-биле негелделерни хоойлуда быжыглаан. Ыракка ажылдаарының эрге-байдалдарын хоойлу-дүрүмде тодаргайлаанының ачызында Россияның кайы-даа девискээринде хамааты өске девискээрлерде албан-организацияларга информастыг технологиялар ажыглап ажылдап болур эрге-ажыктыг апарган.
Ыракка ажылдаарының Тывада байдалының дугайында шинчилел ажылдары ажык медээлерде ам дээрезинде көзүлбес. Ынчалза-даа ажылдың бо хевири бистиинде база ажыглаттынып турары чарлалдардан илдең.
Чижээлээрге, “Тинькофф” банк продуктуларын хереглекчилерге садар, кредит карталарын долдурар, банкының продуктуларын рекламалаар, хереглекчилер-биле ыракка (бажыңынга) ажылдаар операторну ажылче чалап турар.
Яндекстиң ачы-дузазын рекламалаар, хереглекчилерниң айтырыгларынга харыылаар, оларның дугайында медээлерни Яндекстиң баазазынче киирер, бажыңынга (ыракка) ажылдаар оператор-консультант херек дугайында чарлалдар бар.
Ыракка азы бажыңынга ажылдаарының эки-даа, багай-даа талалары бар. Ынчангаш ажылдакчы кончуг шыңгыы чурумнуг, ажылын боду организастап билир ужурлуг. Офиске ажылдавас апаргаш, эр кижи салын чүлүвес, кыс кижи эриннерин будувас дээн ышкаш, үүрмек чүүлдерден эгелээш, сула салдынып, чоорту бодун арыг-силиг ап шыдавас чударгай, харын-даа чалгаа кижи болу берип болурунуң айыылы бар.
Ажылынга аажок бердинген, кончуг харыысалгалыг кижилер дистанцияга дүне-хүндүс ажылдаарын, ажыл шагы биле бодунуң хууда хостуг үезиниң аразында кызыгаар оларның угаан-сагыжынга чиде бээрин социологтар биле психологтар эскерип турар. Ындыг кижилер ыракка ажылга чоорту “өрттенип каап” болур. Ынчангаш офиске болгаш ыракка ажылдаарын дес-дараалаштырарын психологтар сүмелеп турар.
📢Ыракка өөренири чаа чүүл эвес
Информастыг технологияларның хөгжээни ыракка өөредилгениң аргаларын сайзыраарынга дыка салдарлыг болган. Сайзыраңгай чурттарда школаларның үстүкү класстарында, ортумак болгаш дээди өөредилге черлеринде өөредилгениң ыракка хевирлери чаа чүүлдер эвес. Өөреникчилер болгаш студентилер чүгле башкы-биле харылзажып өөренир эвес, а боттары база чаа билиглерни өске дөстерден билип ап, өөренип турар апарганнар.
Делегейге коронавирус аарыгның янзы-бүрү хевирлериниң дүрген нептереп турары ыракка өөренириниң хевирлерин улам калбартырынче ниитилелди албадай берген. Эң ылаңгыя Тыва ышкаш девискээрлерде школаларның башкыларынга болгаш өөреникчилеринге ыракка өөренириниң хевирлерин шиңгээдип алыры – кончуг берге шылгалда. Амгы шагның оолдар, уруглары сан-чурагайлыг технологияларның дериг-херекселдерин канчаар ажыглаарын дүрген шиңгээдип алыр апарганнар. Берге чүве – ноутбук болгаш смартфон-биле өөреникчи бүрүзүн хандырар арга чогу. База бир нарын чүүл школадан ыракка интернет дамчыштыр өөрениринге оолдар, уругларны чаңчыктырары болган. Класстарга кичээлдеп өөрениринге чаңчыгып каан болгаш, оларның чамдыызы ыракка өөренирин дыштанылга ышкаш кылдыр хүлээп алыр болганындан ада-иелерни ажы-төлүнүң ыракка өөрениринге чаңчыктырарынга хаара туткан. Ол база белен эвес болган. Уругларынга ыракка өөрениринге дузалажыр дээш, ада-ие ажылындан база чардыгар ужурга таварышканнар. Ыракка өөредилгени организастаары, онлайн-кичээлдерни эрттирери, оларның методиказын тодаргайлаары дээш өске-даа нарын чүүлдер турза-даа, ыракка өөренириниң хевири ажыктыг, келир үеде өөредилгениң бир янзы хевири апаар деп билиишкинниң башкыларда, эң ылаңгыя өөреникчилерниң угаан-медерелинде тыптып келгени кол чедиишкин деп эксперттер санап турар.
Кызыл хоорайның дугаары 1, 3, 5 школаларының болгаш 15 дугаар лицейниң, ол ышкаш Таңды кожууннуң Бай-Хаак школазының 1-ден 11 класска чедир өөреникчилерин дистанцияга (ыракка) өөренириниң хевиринче январь 22-ден шилчидер шиитпирни коронавирус хамчыының тараары-биле демиселдиң оперативтиг штавы хүлээп алган.
Республиканың школаларының чамдыызынга өөреникчилер мооң мурнунда-даа дистанцияга өөренип турганнар. Ынчангаш өөредилгениң ыракка хевирин организастаарының, онлайн-кичээлдерни эрттирериниң, бажыңнарында өөреникчилер болгаш оларның ада-иелери-биле харылзажырының арга-дуржулгазы, эвээш-биче-даа болза, башкыларда бар деп чугаалап болур.
Дистанцияга өөредилгени чорудары школаларның болгаш өөреникчилерниң боттарының компьютер дериг-херекселдери-биле хандыртынганы база дыка хамааржыр. Ада-иелерниң чамдыызы ажы-төлүнге ноутбуктарны садып бергеннер. Школаларда бар ноутбуктарны бажыңнарынга ажыглаар арганы база өөреникчилерге бээр. Тус черлерде албан-организацияларның ажылдакчылары, депутаттар, бай-шыдалдыг кижилер амыдырал-чуртталгазы чедингир эвес өг-бүлелерниң ажы-төлүнге ноутбуктарны, смартфоннарны садып берип, ачы-буянны чедирип турганнар. Халдавырлыг аарыг коронавирустуң омикрон хевири Тывада дүрген тарап турар, хөй өөреникчилерни интернет дамчыштыр өөрениринче шилчидип эгелээн байдалга олар боттарының буянныг ачы-дузазын уламчылаар дээрзинге идегеп болур.
2030 чылга чедир хуусаалыг “Сан-чурагайлыг Тыва” деп төлевилелди республикага боттандырып, Хүт, Ырбан, Качык, Мөген-Бүрен дээн ышкаш кыдыг-кызыгаар ырак черлерге безин интернет харылзаазының четкизин чедир шөйгени школаларга ыракка өөредилгени организастаарынга дыка дузалыг болганын база демдеглээр апаар.
Шаңгыр-оол МОНГУШ.
