Сат Хүреш-оол (Дамба-Доржу) Дажы-Сереновичиниң чаңгыс школага, чаңгыс класска өөренип, чаңгыс партага кады орган эжи-дир мен. Бистиң класстың уруглар, оолдары 1946-1949 чылдарда төрүттүнген бис. Хүреш бистиң улуувус турган. 1949 чылда төрүттүнген чаңгысклассчыларын дуңмалары кылдыр көөр.
Хүреш-оол улуг-бичии-даа кижилерниң хүндүткелин чаалап алган, хүндүткелдиг, үлегерлиг өөреникчи чораан дизе, хөөредиг эвес боор. Чуруму кошкак, тенек диртип чоруур оолдар безин Хүрештен сестир болдур ийин. Ооң улус-биле аас былаажып, чокшуп-содаалажып турганын-даа сагынмас бис.
Школага өөренип чораан үевисте, математикага дендии шыырак класс диртип чораан бис, а орус дылга хирелиг бис. Ооң чылдагааны – башкылар чедишпес турганында. Бисти 10 класс дооскан-даа кижи, эге класс-даа башкызы кижи башкылап турган. 6 класска турувуста, орус башкы келген. Бисти кичээлдер соонда арттырып ап, немелде кичээлдедип турду. Ынчалдыр кызып өөредип турган башкывысты Соодар деп шолалап алган бис. Ам бодап кээрге, дыка-ла чөгенчиг турган-дыр бис. Ол башкывыс үр болбайн чоруй барган.
Чеди класска барганывыста, Саая Майнак Онанович деп аныяк башкы келген. Кончуг-даа ажылынга бердинген, негелделиг башкы болган. Өөредилге чылы эгелээн, чайгы дыштанылганы кым канчаар эрттиргениниң дугайында чогаадыг бижиир онаалга башкывыс берип каан. Дараазында хүн кым канчаар бижээнин хынап, номчудуп эгелээн. Хүрешти номчутту: «Я пошел в Казахстан, ах, какое счастье, скоро гору увидеть Тянь-Шань» дээш-ле, номчуп турда, Хүреш-оолдуң орустаар деп чүвезин деп бодап, дыка магадап олурдум. Кажан ол номчуп доозуптарга, башкывыс «Пошел» деп чүңүл? Казахстанче чадаг базып чорупкан кижи сен бе?» деп чемеледи. Оозун бодаарга, 6-7 класстан-на Хүреш Тывадан дашкаар, улуг ССРЭ-ни кезий берген кижи-дир. Чылдың-на школа иштинге, районга, республикага уран чүүл көрүлделери эртер турган болгай. Ол көрүлделерден шылгарап үнүп келген хевирлиг. Ооң үежилери, бистер, Казахстанның адын билир, картадан айтып билир турувуста, ол аңаа барып четкеш келген.
Ырлаар талантызындан аңгыда, ол чурукчу кижи. Клазывыска үш чуруур оол турган: Орус-оол, Борис, Хүреш. Чурук кичээлинде онаалга бээрге, үш эживиске оочурлап чуруттуруп алыр турган бис.
Пединституттуң биология-химия факультединче кирип алгаш, өөренип тургаш,чуруурум хирелиг болгаш, чуруурунга дыка-ла бергедешкен мен. Биология кичээлинде кижиниң-даа, дириг амытанның-даа тургузуун өөренип тургаш, ыяап-ла чуруур, чуруктарын башкыга көргүзер. Зачет, экзамен үезинде кандыг айтырыг келген-дир, ону чуруп тургаш тайылбырлаар. Ынчан, школага, меңээ чуруп берип турган эштеримге хорадап-даа олурар мен, бодумнуң буруумну оларже чууй каап аан. Хүрешке баргаш: «Мени чүге чуруп өөретпейн, чуруп берип турган силер» — деп, чемелеп-даа турар мен.
Хүреш чүгле ырлаар, чуруур эвес, спортка база шыырак кижи. Маргылдаа болур дээрге, шуут амырап каар ийик бис. Көгүде аарак, хей-аъдывысты Хүреш көдүрер. Школавыстың спортчу клазы турдувус. Күш-ажылга база ынак, тимуржу идепкейжи командалыг бис. Хүреш-оолдуң улуг улус-биле чугаалажып билирин магадаар бис. Аксы-сөзү чымчак, эвилең-ээлдек, дузааргак боорга, Хүрешке кырган-авалар, кырган-ачалар дыка ынак. Бичии уругларга база дыка эптиг-ээлдек. Олар-биле чугаалашкан, ойнаан турар.
Тывавыста магадап ханмас талантылыг, ырлаар салым-чаяанныг кижилер хөй. Ынчалза-даа бистиң Хүреш ышкаш онзагай, чараш үннүг кижи ховар-ла боор. Чүгле Тывада, Россияда эвес, а делегей деңнелинде деп үнелээр бис. Артык, багай чаңы-даа чок, кижиге хинчээ чок, малга багы чок дээр ийикпе тывалар. Ындыг эживиске Россияның алдарлыг артизи ат бербээнинге, чаңгысклассчылары дыка-ла хомудаар-дыр бис.
Раиса КУУЛАР, хоочун башкы. #Шын
