ЧҮТКҮЛ ЧҮГЛЕ СПОРТКА ЭВЕС, АЖЫЛ-ИШКЕ БАЗА ХЕРЕК

25 июня 2021

55

Таңды кожууннуң төвү Бай-Хаак суурда РСФСР-ниң алдарлыг тренери Валерий Оюн аттыг ийи каът спорт ордузу эжиктерин 2015 чылдың сентябрь айда ажыткан. 2016 чылда ооң директорунга Лондонга XIV Паралимпий оюннарының чемпиону Михаил Оюнну томуйлаан. Ол-ла чылын аңаа ча адар секция ажылын эгелээн.

Паралимпий оюннарның тиилекчизи тыва спорттуң төөгүзүнге балалбас исти арттырган. Ол 2012 чылда Паралимпиададан төрээн чуртунче амы-хуунуң хүлер болгаш команда аайы-биле алдын ийи медальды эккелген. Чемпион тиилелгеже белен эвес орукту эрткен. Бо хүнде ол өске «спортчу моондактарны» ажып эртер ужурга таваржып турар.

2016 чылдан тура ук тудуг оъектизинге хамаарышкан айтырыглар тургустунуп эгелээн. Бүдүн оран-савада агаар киирип-үндүрер хоолайларны тургуспаан. Эң-не нарын айтырыг – төптүң серизи. Чүге дизе кыштың соок айы – январьда дээвиирден «чаъс чаап» эгелээр. Спорт залынга келген улус-чоннуң тыныжы дээвиирни өткеш, сериге чыглып, дошталы бээр. Агаар киирип-үндүрер хоолайлар кылыптар болза, «чаъс чаары» соксаар. Сериниң шывыын адырыптарга, ону тудуп турар ыяштар безин ирип эгелээн. Ынчангаш дыка элеп иривээнде ону долузу-биле чаартыры эргежок чугула. Ам септевес болза, ооң чарыгдалы каш катап көвүдей бээри билдингир.

Спорт төвүнүң ажылдакчылары час дүжерге-ле, оран-саваның серизиниң шывыын долузу-биле адырып, дожун соктап, аштап-арыглап турар. Ооң иштин долузу-биле кургадыр дээш неделя ажыг ажык арттырар, оон катап шывыын тургузар. Уругларга кичээлдээринге шупту таарымчалыг байдалды тургузар дээш, төптүң ажылдакчылары тудуг үезинде чедир кылдынмаан ажылдарны боттарының күжү-биле чайладып турар.

– Мында ча адарынга, хүрешке болгаш хостуг хүрешке, бокска, тенниске секциялар ажылдап турар. Бо чылдан эгелээш, Олимпий оюннарының база бир хевири – бадминтонну хөгжүдүп эгеледивис. Амгы үеде бистиң кол сорулгаларывыстың бирээзи – спорттуң шупту хевирлеринге чемпионнарны өстүрери. Чедиишкиннер көстүп эгелээн. Мооң мурнунда Таңды кожуундан мөгелер тиилелгелиг черлерни ээлевейн турган болза, ам кожууннар аразында бешки черже үнген. Чалаткан тренер бистиң оолдарывысты шыырак белеткеп турар. Ол ышкаш кикбоксинг, бокста база эки түңнелдер бар.

Уругларның айыыл чок чоруу бирги черде болгай. Шаавыс-биле тудуг үезинде чедир кылдынмаан ажылдарны чайладыр-дыр бис. Бот долганмаска, кым ону кылыр боор. Өзүп орар салгалдарывыс дээш хол салдынмайн, улаштыр ажылдаар ужурлуг бис – деп, Михаил Оюн чугаалап турар.

Амыдыралдың кадык овур-хевиринге таңдыжыларның сонуургалын оттуруп, дыштаныр хүннерде оларның ортузунга спортчу хемчеглерни эрттирер сорулганы төп салган. Ындыг болганда улус-чонга болур-чогуур таарымчалыг байдалдарны тургузар апаар, а ону боттандырарынга эвээш эвес акша-хөреңги негеттинери чугаажок.

Ниити-российжи улусчу фронтунуң Тывада салбыры, Таңды кожууннуң чагыргазының болгаш спорт төвүнүң удуртулгазының үндүрген экспертизазының түңнелинде, үе-шаанда чедир кылдынмаан четпестерни илереткен турган. Тудуг организациязы агаар киирип-үндүрер каналдарның чүгле үттерин кылган, ону кожар хоолайларны, а ол ышкаш спорт залының талазындан суг агар хоолайларны база чедир кылбаан болган. Ооң уржуундан дээвиир, ханалар малгажы тигленип, хоорлуп турар. Шала шыгааш, ында салган плиталар база тигленген. Оон аңгыда, хыналда-хайгаарал органнары улуг болгаш теннис залдарында сайгылгаан чырыының деңнели чөпшээреп болурундан ийи катап чавыс болганын база илереткен.

Спорт төвү төпчүткен чылыдылгалыг-даа болза, оран-сава кыжын соок, спорт залының температуразы +13 градус. Ооң чылдагаанын ук объектиниң чылыглаашкынында деп директор санап турар. Улуг залдан аңгыда, ийиги каътта администрация кезээниң дээвиирин ажылдакчылар база чылдың-на септеп, чугайлап турар.

Хүрежир залдың чамдык өрээлдери соок болгаш шык. Аңаа батареяларны немептерге, шору чылый берген. Ажылдакчылар бажыңнарындан ажыглаттынмайн турар батареяларны эккеп, таныш-көрүш каңнакчызынга хайындыртып, бүгү-ле аргаларны тып, борастанып турарлар. Ханаларда агаар киирип-үндүрер үттерни база өрүмнеп алган. Ооң түңнелинде агаар 15 градус чедир чылаан.

Кыжын курлавыр үнер эжиктиг хана хыраалай бээр. Ында база-ла немей эжикти болгаш узун батареяларны салган. Уругларның спорт школазының чаларын шыгжаар өрээлде база батареялар болгаш агаар өйлээр үттү ханада өрүмнеп кылган. Мооң мурнунда шык агаардан шалазынга хөөлбек чыглы бээр турган.

Спорт-биле «аарып» турар деткикчилер дузазын көргүзүп турар. Төптүң ажылдакчылары чамдыкта боттары акша-төгерикти октажып алгаш, септелгени кылып кириптер.

Паралимпийжиниң мурнунда планнары-ла хөй. Чайгы үеде спорт школазының ча адыкчылары Дүргенде хадыңныг аяңда белеткенип турар. Михаил Оюн «Россия Федерациязының алдарлыг тренери» аттың эдилекчизи, башкызы Евгений Викторович Тутатчиков-биле ча адыкчыларының, тренерлерниң болгаш көрүкчүлерниң олурар болгаш кара азар черлерин ында кылган. Ырак эвесте турникти тургускан, хол биле бут бөмбүү ойнаар шөлдер база бар. Спорт ордузунуң директорунда Олимпий аяңны тургузар бодал бар. Ону боттандырарда, федералдыг төлевилелдерге киржир сорулгалыг. Чүге болбас деп, мында чемпионнуң төлевилелин боттандырар арыг агаарлыг делгем чер бар-дыр. Дески болгаш узун аяңга Елена Достай (Тутатчикова) дээш өске-даа билдингир ча адыкчылары маргылдааларга белеткенип турган. Узун болгаш дески черге аңгы-аңгы ыракшылга, 90 метрге чедир, ча адарга таарымчалыг.

Ук спорт төвүн «Күш-культура болгаш спорттуң хөгжүлдези» РФ-тиң күрүне программазының «2006-2015 чылдарда РФ-те күш-культура болгаш спорттуң хөгжүлдези» федералдыг тускай сорулгалыг программаның боттанылгазы-биле тутканын сагындырып каалы.

Тудуг үезинде чедир кылдынмаан четпестерни керээлиг организация магадылалдыг хуусаа үезинде чайлатпаан. Спорт төвүнүң ажылдакчылары бо бүгүнү боттарының күжү-биле чежеге чедир септеп кээрил?

Ча адарынга делегей чергелиг спорт мастериниң чугаазы-биле алырга, кандыг-даа спортчу тиилелге чүгле тренерден болгаш боттан хамааржыр. А амыдыралдан ап кээрге, чүткүл чүгле спортка эвес, а ажыл-ишке база херек. Өске улустуң холунуң дашты-биле кылып каан ажылын база эдер апаар болуп тур.

Ниити-российжи улусчу фронтунуң Тывада салбыры биле паралимпийжи Михаил Оюн спорт ордузунуң чедир кылдынмаан ажылдарын төндүр кылдыртыр сорулганы салган.