Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг июль 6-да Чөөн-Хемчик кожуунга ээлчеглиг үнүүшкүннү кылган.
Ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде республиканың удуртукчузу кожуунда чидиг айтырыгларны ол-ла черинге сайгарып, херек кырында байдал дугайында тус черниң чурттакчылары-биле чугаалажып, нарын чүүлдерниң тургустунуп келген чылдагааннарын канчаар чайладырын удуртукчу ажылдакчылар болгаш бөдүүн кижилер-биле сүмелешкен.
Өскүс уруглар эрге-байдалдыг кижилерге 44 бажыңны Чөөн-Хемчик кожуунга тудар ужурлуг. Оларның чамдыызын кожуун төвү Чадаана хоорайда туткан. Электри энергиязының четкизиниң кол шугумундан ол бажыңнар ыракта туттунган хараазында оларны электри четкизинге кошпаан. Ооң чылдагааны – бажыңнарны тударының төлевилел-смета документизинде баштай дээрезинде көрдүнген акша-хөреңгиниң чаа бажыңнар чанынга электри шугумунуң чагыларын тургузарынга чедишпээни. Керээде айытканы ёзугаар алырга, бир чуртталга бажыңынче электри шугуму кииреринге 54 миллион рубльди чарыгдаар ужурлуг. Өскүс уругларга туткан шупту чаа бажыңнарже электри шугуму кииреринге 5 миллион рубль херек. Ооң 2 миллионун тудугжу организация тывар ужурлуг, 3 миллионун республика бюджединден үндүрер апаар.
Туттунган бажыңнарны эрткен 2020 чылдың декабрь айда-ла чагыкчыга дужаап берипкенин, электри чырыы чогундан оларже кижилер көжүп кирбээнин кызыгаарлаан харыысалгалыг “Развитие” ниитилелдиң төлээзи Буянзак Түлүш тайылбырлаан.
Барык-ла чартык чыл дургузунда ээн турган бажыңнарны ооржу кижилер тоймаглап эгелээн. Бажыңнарда багай шынарлыг ажылдар база көстүп келгилээн. Оларны дүрген эде кылыр болгаш өскүстер бажыңнарын электри шугумунга август айга чедир үеде кожар даалганы республиканың удуртукчузу бергеш, ооң күүселдезин хынаарын тудуг сайыдының албан-хүлээлгезин күүседип турар Аяс Хунай-оолга дааскан.
Электри энергиязы-биле хандырылгада нарын айтырыглар чүгле чаа туткан бажыңнарда эвес, эрги-даа бажыңнарда база бар болганы илерээн. Чадаана хоорайның кыдыкы девискээринде Советская кудумчуда бажыңнар чанында электри чагылары шагда-ла ирээн, кээп дүжер четкен. Оларны кымнар солуурун бажыңнарның ээлери биле энергетиктер аразында үр үе дургузунда бот-боттарынче чууй кагжып турар.
Советская кудумчуда дугаары 1 бажыңның ээзи Надежда Ховалыг:
– Дөзү ирээн чагы мээң бажыңымның хериминиң иштинде турарынга чылдагааннааш, энергетиктер ону солувас-тыр – деп чугаалааш, Советская кудумчуда дугаары 3 “а”,”в” болгаш “д” бажыңнарда электри күжү дыка кошкак дээрзинге хомудалын илереткен.
Электри шугумунуң кайы кезии бажың ээлеринге азы энергетиктерге хамааржыр, кым, кайы ажыл дээш харыысалгалыын тускай документилерде тодарадып бижип каан. Мындыг бөдүүн айтырыг республиканың удуртукчузунуң деңнелинге эвес, кожуун азы Чадаана суму эрге-чагыргазының деңнелинге сайгарып кааптар айтырыг болгу дег.
Кожууннарда чуртталга бажыңнарын электри шугумунга кожарының чөпшээрел документилерин электри четкилериниң Кызылда организациязынга албан барып алыр ужурга таваржып турарынга таарзынмаанын Чадаана хоорайның чурттакчылары илереткеннер. Чөпшээрел алыр дээш, Кызыл хоорайга ийи-үш катап чедип, хөй үе чидирип турарын олар чугаалааннар. Хөй угланыышкынныг төп (МФЦ) дамчыштыр ол чөпшээрелди алырының ачы-дузазын киирерин Владислав Ховалыгдан тус черниң чурттакчылары дилээн.
Чөөн-Хемчик кожууннуң төвү Чадаана хоорайның девискээринге хамааржыр черде турар Кирпич-Сарай деп сууржугашта берге социал байдал Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгның ажыл-херекчи сургакчылаашкынының үезинде база катап чидии-биле көдүрүлген.
Чадаанадан 14-ле километр ыракта бо суурга совет эрге-чагырга чылдарында чайгы үеде тууйбу бүдүрер улуг эвес бүдүрүлге турган. Ооң кырын серилеп каан болгаш, ырактан сарай ышкаш көстүр. Ынчангаш чон ону Тууйбу-Сарай азы Кирпич-Сарай деп адай берген. Чоорту ооң орусчаан ады сууржугаштың ады апарган.
Кирпич-Сарайга тууйбу бүдүрүлгези карылгалыг-даа болза, совет үеде ону деткип, амгы үении-биле алырга, субсидия берип турган. Совет үеде ындыг бүдүрүлгелер план ёзугаар карылгалыг бүдүрүлгелерге хамааржыр. Рыноктуг экономиканың бергелерин ол бүдүрүлге ажып эртип шыдавайн баргаш, буступ дүшкен. Сууржугаштың ажыл чок арткан чурттакчылары электри өртээн төлеп шыдавас апаарга, Кирпич-Сарайны электри энергиязының шугумундан адырып каапкан.
Амгы үеде сууржугаш 130 хире чурттакчылыг. Школа, бичии уруглар сады болгаш фельдшер-акушер пунктузу чок. Аныяктар Чадаана, Кызыл дээш өске хоорай, суурларже көжүп чоруп турар болгаш, Кирпич-Сарай чоорту куруглап турар. Чүгле мал-маган азырап өстүрүп чоруур кижилер ында артып каан.
Кирпич-Сарайның шагдагы-ла чурттакчызы Марианна Базыр:
– Бо суурда 21 чыл чурттап чор мен. 2009 чылдан бээр суурда электри чырыы чок. Амгы үениң соталыг харылзаазынга болгаш интернетке база суур коштунмаан. Коронавирус хамчыының үезинде школачылар онлайн хевирге өөренип турда, бистиң суур чурттуг ажы-төлге дыка берге чорду. Олар чанып келгеш, онлайн кичээлдерни суур чоогунда даг бажынга, интернет тыпты бээр черлерге эрттирип турдулар – деп чугаалаан.
Кирпич-Сарайның чурттакчылары-биле чугаалажып, оларның амыдырал-чуртталгазының болгаш ажыл-ижиниң нарын байдалы-биле Владислав Ховалыг ханы танышкаш, Чадаананың хөмүр-даш уургайындан электри шугумун шөйүп, Кирпич-Сарайны электри энергиязы-биле хандырар даалганы чогуур албан черлериниң удуртукчуларынга берген. Баш бурунгаар санаашкыннар-биле алырга, ол ажылдарны кылып чорударынга 5-6 миллион рубль хире акша херек.
Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыгның Чөөн-Хемчик кожуунга ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде өске-даа айтырыгларны сайгарып чугаалашкан.
Республиканың удуртукчузунуң июль 6-да берген даалгаларын күүседип эгелээн дугайында медээлер социал четкилерде ол-ла хүн көстүп келгилээн.
https://vk.com/vladislavkhovalyg?z=video360104045_456239159%2F351f5afef57dcbfd23%2Fpl_wall_360104045
Шаңгыр-оол МОНГУШ.
