Апрель 7-де Чазак Баштыңы Шолбан Кара-оолдуң дүжүлгезинден хостаар дугайында билдириишкининге чурттуң Президентизи адын салган. Мугур 14 чыл бурунгаар 2007 чылда бо-ла хүн апрель 7-де аныяк удуртукчу Чазакка башкарыкчы ажылын эгелей берген турган. Үнер хүнүн бодунуң шилип алганы-биле мугурланып турар хүн болган. "Күрүне ажылдакчылары болгаш федералдыг төп чугаалаваанда, өскерлиишкиннер дугайында чугаалаар эргевис чок, ынчалза-даа эң кол чүүл чуртувустуң Президентизи бисти деткип турар, хүндүткелдиг чаңгыс чер-чурттуувус Сергей Күжүгетович база Тыва-биле катай. Бис бо айтырыгны шагда-ла сайгарып келген бис, силер база мени шын билип алырыңарга бүзүрээр мен, 1 дугаар базымнарымдан эгелээш, бо нарын удуртулга ажылынче ажыы-биле чугаалаарга, бүрүнү-биле бажымны супкан турган мен, чоок кижилеримниң каң кадыы кандыгыл деп чүүлдү ам бодап билип тур мен.
Төре баштаар деп ажылче кым-даа демисежип, баррикадалар тудуп тургаш кээп шыдавас, ол дээрге улуг үүле деп бодаар-дыр мен, салым деп-даа болур. Карма деп-даа сөс бар. Мен бүгү бар күжүм-биле ажылдадым, чаа үе болгаш интернет келгени кижи бүрүзүнге билдингир, оон иштинде чүнү-даа төөредип бижиптерин, кандыг-даа нүгүлдү салыптарын база билир бис. Чазак-чагырга ажылы дээрге чаңгыс хүннүң ажылы эвес, бедик эрге-дужаал дыка нарын, ынчалза-даа мен кымдан-даа чүден-даа кортпаан мен. Эрге-чагырга дээрге түр када чүве-дир. Мээң аныяк удуртукчуларым сактып чоруур боор деп идегээр мен. Эрге-чагыргага мөңге назынымда турар мен деп халбактанмаңар деп, оларга катап-катап чугаалап турган мен.
14 чыл дээрге хөй бе азы эвээш бе? Салчак Калбакхөрекович Тока 44 чыл дургузунда Тываны баштаан. Григорий Чоодуевич Ширшин 18 чыл, Шериг-оол Дизижикович Ооржак 17 чыл, мен 14 чыл ажылдадым. Демократия-биле алыр болза, хөй ышкаш, а мен ажылымның бир дугаар 4 чылын Чазак-биле ийи палаталыг Хуралдың 164 депутаттары-биле аразында демиселди чавырылдырып, эптежиринче чардым. Эмин эрттир политиктиг берге чылдар турган, бюджет ындыг хөй депутаттарның алыр акшазын угбайн турган, чүнү-даа кылыр дээрге удурланып, саттынып турганы чажыт эвес. Россияда чүгле Тыва май айда бюджет хүлээп ап турган регион турган бис. Бисти көргеш, федералдыг хоойлуже немелде эдилгелер киирген турган, кризис тургуспазы-биле бюджет хүлээвейн туруп бээр болза, Күрүне Баштыңчызы парламентини тарадыптар эргелиг деп өскерилге федералдыг хоойлуже киир бижиттинген. Ол үелерни чугаалаар болза төнмес.
Бөгүн сөгленип олурар кижилер ол үеде саттынып, ашка негеп турганын утпас-тыр мен, ону-даа чугаалааш канчаар, ам демниг бурунгаар базымнар кылырывыс чугула. Бот-бодун дажыжары "силер ындыг турган силер, бис мындыг бис" – деп чугаалар турбас ужурулуг. Политикада чаңгыс кижи чүнү-даа кылып шыдавас, чаңгыс кижи үндүр кыстырар. Эрге-чагырга мактанзын дээш эвес, а салып алган сорулганы түңнелге чедирери – чоннуң деткимчези-биле бис чедип алган ажылывыс хөй. Бистиң күжээниишкинивис улустуң сагыжынга эки кылдыр артып каар деп идегээр-дир мен. Даргаларга сүмем: Интернетке идепкейлиг болуңар – кылган ажылыңарны чажыт чокка чугаалап, чонга таныштырып туруңар.
Кадык камгалал талазы-биле кылыр ужурлуг ажылдарывыс ам-даа бар, 300 кижи хүлээр поликлиниканы 3 ай дургузунда тудары болгаш ФАП-тар тудуун уламчылаары. 70 ажыг ФАП-тарны солуп, 24 чаа фельдшер пунктуларын ажыткан бис. 174 школаларывыстың 33-ү дыка эргижирээн, дайын мурнунда-ла туттунган оран-саваны солуурун кызыдар ужурлуг бис. 7 чаа школа туттурган бис, ол бурунгаар улуг базым-даа болза, ам-даа хөй-хөй школалар солуттунар ажылды Чазак уламчылаар ужурлуг. Бисте кадеттер училищезинден ангыда, кадеттер корпузунда өскүс уругларывыс база бар, оларны деткиир ажылды салбас болза эки.
Түр када ажылды күүседир улуг даргага чогуур деңнелге ажылдаарын күзедим, депутаттар-биле чазак-чагырга демниг ажылдаарын күзедим" – деп, чаңгыс команда кылдыр ажылдап чорааны депутаттар, сайыттар-биле байырлажыышкын хуралга Шолбан Валерьевич чагыг сөзүн чугаалаан.
Саяна МОНГУШ белеткээн.
ДАРГАНЫҢ СОЦИАЛ ЧЕТКИДЕ АРНЫНДАН.
Шолбан КАРА-ООЛ:
Тываның чону шупту дыңнаан боор, дүүн, апрель 7-де, Президентиге бодумнуң өмүнээмден дилег чагааны киирген кижи мен. Ооң кол утказы болза, 14 чыл иштинде республиканы удуртуп баштадым. Ол дээрге дыка улуг болгаш көвей үе. Ынчангаш бүзүрел дээш, чонумнуң деткимчези дээш улуу-биле четтирип тур мен.
Ынчалза-даа ажыл ам-даа сайзыраар, көвүдээр, уламчылаар, ам-даа чедиишкинниг ажылдаар, эрге-чагыргада ажылдап турар кижилер боттарының талазындан кызымак, шудургу ажылды көргүскен турар ужурлуг. Дүүн РФ-тиң Президентизиниң мурнунга дилээн мен, ынчангаш мээң ол дилээмни күүседип берген, ынчангаш бо бедик, улуг чагыргадан халаштым.
Владислав Товарищтайович дүүн бодунуң эрге-чагыргазын хүлээп алган кижи, удуртукчу деп бедик эрге чагырганы удуртуп эгелээни бо. Чоокку хүннерде бо ажыл-агыйның кол угланыышкыннарын хүлээдир ужурлуг кижи-дир мен. Хоойлу дүрүм-биле алырга, эрге-чагыргада ажылдап турар кижилер боттарының күүседир эрге-чагыргазын чаа Чазак ажылдап эгелээринге чедир шупту ажылды кызымак, шудургу күүседир ужурлуг. Кижилерниң кызымаандан, кайы хире туруштуундан харыысалгалыг ажылдап турарындан база хамааржыр. Ынчангаш эрге чагыргада ажылдап турар эш-өөрүмден дилеп тур мен, боттарының талазындан черле суларгай байдалды тургуспайн, эки күжениишкинниг ажылдаар. Эрге чагыргада хөй кезии аныяк кижилер-дир силер, ам-даа күжениишкинниг ажылдаарыңарны дилээр-дир мен.
Бо кылып турар ажылывыстың артында, эң-не кол, чүге мону кылып турарывыс дээрге-ле, Тывавыска ынаавыс, Тывавысче бистиң боттарывыстың барымдаавыс, бо дээрге, бистиң чер-чуртувус-тур, өгбелеривистен дамчып келген. Ынчангаш ооң сайзыралы черле бир-даа минута, бир-даа секунда иштинде турбас ужурлуг. Ооң сайзыралы дээрге-ле эрге-чагыргадан кол хамааржыр, мында ажылдап турар кижилер база өрелиг болур, эрге чагырга кажан-даа үелиг деп чүвени мен силерге чугаалап чораан мен. Ынчангаш бо билдириишкинни бижиирде-даа болза, мээң бодумнуң туружум шак ындыг турган, кижиниң шылай бергенинден, аарый бергенинден хамаарышпас, шыны херек мен бо улуг аарыгны база берге кылдыр эртим. Шупту чонум ону билир, көрүп турган, ынчангаш бо байдалдар чамдыкта кижини база суларады бээр чорду.
Оон ыңай 14 чыл иштинде ажылдап келген байдалымны кажан-даа хир чамга дээспес деп турар кижи мен. Чүге дээрге ол мээң чуртталгамның эң-не солун талалары, эң-не солун үези. Ынчангаш кандыг-даа хир чамныг сагыш бодалдыг кижилерге дээспес деп бодап алгаш, ажылымны улуг даргам таварыштыр хүлээдип берип турарым бо. Бодумнуң эрткен оруумну болза, шаам-биле чүткүттүм, ону ам төөгү бодунуң үнелелин бериптер боор дээрзинге бүзүреп турар мен. Чонум-даа көрүп, үнелелди черле бериптер боор. Эң-не кол чүүл төөгү дугайында чугаалаарында эвес, а бо хүн чедиишкинни кайы хирени-даа чүткүдүп чедип алган бис, ол чедиишкини канчап-даа тургаш, ол чедиишкинден бедик, оон-даа ырадыр өзер ужурлуг бис. Ынчангаш болза, мээң бо базымым артында шак мындыг шимчээшкиннер бар, чонум-биле дөмей-ле ону чугаалажып, сүмележи бээр бис, мен кайнаар-даа читпээн мен, чогум хар назыным-биле ап көөр чүве болза, хүндүлүг дыштанылгаже база белеткенмейн турар мен. Ажырбас, Тывам дээш ам-даа ажылдаптар үүлем бар деп, аңаа бүзүреп чоруур кижи мен. Улуг даргавыс-биле ооң дугайында база чугаалашкан бис, ынчангаш хүндүлүг чонум, мында эмин эрттир ынчаар муңгараан-даа ажыы чок, эмин эрттир девидеп халаан-даа ажыы чок, эрге чагырганың черле болур ужурлуг ажылы-дыр, бойдузу-дур. Бо үе болза, чаа эрге чагырганың ажылы оон-даа күжениишкинниг, оон-даа чедиишкинниг ажылдай бээр дээрзинге бүзүреп тур мен.
Битсиң корр.
