ДУРЖУЛГАЛЫГ ЭМЧИЛЕРНИ ХААРА ТУДАР

Тываның Чазак Баштыңының албан-хүлээлгезин тур үеде күүседип турар Владислав Ховалыг Тываның кадык камгалал сайыдының оралакчызынга Айдың Николаевич Сарыгларны май 12-де томуйлаан.

Кадык камгалал адыры – кижи бүрү­зүнге хамаарылгалыг. Ковид-төпке, Эмчиниң аарыгларга удур баш бурунгаар ажыл чорудар төвүнге, травматологияга ажылдап турган үезинде Айдың Сарыг­лар ону көрген, эки билир. Чаа томуйлаткан оралакчы сайыт Тываның кадык камгалалының кайы адырын харыылаар, кандыг сорулгалар салып турарының дугайында таныштырарган.

– Дооскан эртем-билииңер кандыгыл, таныштырып көөр силер бе?

– 2012 чылда Москваның эмчиниң стоматология университедин дооскан мен. Ол өөредилге черин чон аразында Москваның үш дугаар медицина университеди деп адаар. Мергежилим – травмотолог болгаш ортопед. Республиканың дугаары 1 поликлиниказынга ортопед-травмотолог кылдыр ажылдааш, улаштыр травматология төвүнүң удуртукчузунга, кезек үеде улуг эмчиниң оралакчызынга ажылдаан мен. Ооң соон­да республиканың аарыгларга удур баш бурунгаар ажыл чорудар төвүнүң улуг эмчизи, «Серебрянка» санаторийниң улуг эмчизи болуп ажылдаан мен. Ам, май 12-ден тура Тываның кадык камгалал сайыдының оралакчызынга томуйлаттым.

– Ковид-төпке ажылдаан үеңерни кысказы-биле чугаалап көөр силер бе?

– Ийе. Эрткен чылын ажылдаан мен. Чогум, пандемия чаа эгелеп турда ковидтен аараан улусту чыттырып турган госпитальдың удуртукчузунга ажылдап турдум. Кажан амбулаторлуг ковид-төптү ажыдары негеттинип келгенде, Кадык камгалал яамызының шиитпири-биле түр када амбулаторлуг улус эмнээр төптү тургускан. Ону республиканың аарыгларга удур баш бурунгаар ажыл чорудар төвүнүң баазазынга ажыткан. Ынчан мени түр када ооң удуртукчузунга томуйлаан чүве.

– Ынчан чондан телефон дамчыштыр медээлер алыр ковид-төптү база тургускан турган, аараан улуска халас эмнер үлээр ажылды база организас­тап турган. Силер чүү деп бодаар-дыр силер, ол ажыл чогуур деңнелге чоруттунуп турган бе?

– Ийе. Ковид-төп турган, аңаа аңгы теле-медицина килдизи чонга консультацияларны видео-харылзаа дамчыштыр бистиң эмчилеривис берип, аарыг улус-биле доктаамал телефон-биле харылзаа­ны үспейн, ажылдап турган. Бир эвес аарыг улуска немелде эмнээшкин херек апарган үеде, эмчилер оларга чедип, эмнеп турган. Ол үеде, аргалыг-ла болза, халдавырлыг аарыгны таратпазы-биле чоок харылзааларны болдунар шаа-биле эвээжедип турганывыс ол. Мен бодаарымга, ол ажыл бистиң чонувуска дузалыг болган боор.

– Медээлер белеткеп турган үе­висте, аарып турган улустар бис­ке чугаалап турдулар. Шынап-ла, дыка берге үеде ковид-төптүң, ылаңгыя теле-медицинаның дузазы улуг болганын хөй улус үнелээн. Ам чаа томуйлаашкын – сайыттың оралакчызы болдуңар. Кадык камгалал адырының кайы угланыышкынын харыылаар силер, Айдың Николаевич?

– Бо чаа эрге-дужаалда мээң кол харыылаар айтырыгларым, кадрлар айтырыы болгаш тудуг, административтиг ажыл-агый чорудуу, кышка азы одалга сезонунга белеткел.

– Бисте хөй ФАП-тар туттунуп турар, оон аңгыда, «Көдээ черниң эмчизи» деп программаның боттанылгазы чоруп турар. Бо ажыл база силерниң харыысалгаңарда деп билдим, ындыг бе?

– Ийе. Шак-ла ындыг. ФАП-тар тудуунуң дугайында бичии чугаалаптайн. Бо чылын 7 ФАП, ийи эмчи амбулаториязын тудары көрдүнген. Ону Бай-Тайга, Мөңгүн-Тайга, Барыын-Хемчик, Чөөн-Хемчик, Каа-Хем болгаш Кызыл кожууннарга тудар.

– Ол база национал пограмманың иштинде кирип турар бе?

– Ийе. Бо ажылды чорудуп эгелей берген бис. Тудугларны эгелээр хүлээнип алыкчылар база бар. Амгы үеде тудуг материалдарын садып алырынга хамаа­рыштыр чугаалажыышкыннар чоруп турар. Көрдүнген хуусаада ажылды доозар ужурлуг бис. Оон аңгыда, Бай-Хаак микрорайонунда Иркутск кудумчузунда поликлиника тудуу база чоруп турар. Ол ышкаш чаа стоматология поликлиниказының тудуунуң дугайында айтырыгны чугаалажып турар бис. Ооң турар чери эрги халдавырлыг аарыглар эмнелгезиниң чанында чаа терапияның девискээринде Чехов болгаш Кечил-оол кудумчуларының белдиринде чедир туттунмаан тудуг бар. Ол тудугну эде кылгаш, диш эмнээр чаа поликлиника тудары планда көрдүнген. Амгы үеде ол айтырыг талазы-биле чугаалажыышкыннар чоруп турар. Шупту билир-ле болгай бис. Республиканың диш эмнелгезиниң оран-савазы шагда-ла эргижирээн. Черле ынчаш, диш эмнээр чаа поликлиника туттуна бээр дээрзинге бүзүреп турар бис.

– Ол октаттынган тудугну эде кылыры болдунар бе, кайы хире хөй ажыл негеттинерил? Ону эде кылырының орнунга чаа тудуг кылыры чиик болбас деп бе?

– Ону эде кылып болур арга бар деп, ынчаар көрүп турар бис. Амгы үеде планнаашкын чоруп турар. Ол ажылды эгелээринге акша көрдүнүп каан. Чүгле ам-даа шиитпирлээр чамдык техниктиг айтырыглар арткан.

– Ынчап кээрге, Кызыл хоорайга диш эмнээр чаа поликлиника, чаа терапия немежир ышкажыл. Ол терапия республиканың дугаары 3 поликлиниказы болур бе?

– Ийе. Шак-ла ынчаар адаар апаар боор. Оон аңгыда, дүрген дуза чедирер эмнелгениң оран-савазы база эргижи­рээнин маңаа чугаалавайн барып шыдавас-тыр мен. База-ла чаа тудуг негеттинип турар. Ол дугайында айтырыг ам-даа мурнувуста. Ону кичээнгейден черле салбас бис.

– «Көдээ черниң эмчизи» төлеви­лелге хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер? Ону база харыылаар кылдыр хүлээнип алган болгай силер.

– Ийе. Ол төлевилелдиң боттанылгазы база менде онаашкан. Бо хүннерде республикада 7800 медицина ажылдакчылары бар. Оларның иштинде эмчилер – 1500, биче эмчи ажылдакчылары – 1800, ортумак эмчи ажылдакчылары – 4500. Эмчи хандырылгазы-биле алырга, 10 муң кижиге хамаарыштыр 45 единица болуп турар. Бир эвес СФО-биле деңнеп көөр чүве болза, хандырылгавыс багай эвес. Статистика талазы-биле база эки хандырылгалыг деп чугаалап болур. Ындыг-даа болза кадрлар чедишпейн турар. Ылаңгыя кожууннарның төп эмнелгелеринде кадрлар ам-да четче эвес. Ынчангаш кадык камгалал сайыдының кол кичээн­гейи кожууннарда төп эмнелгелерге кадрларны четчелеп алырынче угланган. Ылаңгыя чурттакчы чонунуң саны хөй улуг кожууннар, Чөөн-Хемчик, Улуг-Хем, Барыын-Хемчикте эмнелгелерни кадр­лар-биле четчелээрин дүргедедир дээн. Бо чылын бис улуг күштү ынаар угландырар бис. Ниитизи-биле 24 сая рубльди «Көдээ черниң эмчизи» төлевилелдиң боттанылгазынче, 10 сая рубльди чаңгыс катап алыр деткимче төлевирлерже. Ол боттарывыстың бюджедивистен.

– Ынчап кээрде, «Көдээ черниң эмчизи» деп программа дугайында бүгү медээни интернеттен, социал чет­килерден, ында айыткан теле­фоннарже долгап, билип ап болур ышкажыл.

– Ийе. Чугаалаксаар чүүлүм чүл дээр­ге, үстүнде айыткан программа ёзугаар ажылдаар күзелдиг эмчилер бар болза, боттарының резюмезин яамының кадр­лар килдизинге эккелгеш, билдириишкинден арттырып каарын дилээр-дир бис. Чогум бистиң сайыдывыс дуржулгалыг эмчилерни кожууннарже чорудар сорулга салып турар. Ооң мурнунда аныяк эмчилерни чорудуп турган бис. Ол ажылды анализтеп көргеш, элээн улуг дуржулгалыг эмчилерни чорудар деп шиит­пирлээн. Аныяк специалистер баштай республика поликлиникаларынга дуржулгазын бедидип алган соонда, ынчан кожууннарже чоруп болур. Чүге дээрге, чижээ, аныяк кезер эмчи дээн дижик, кожуунга чеде бээрге, бир-ле озал-ондак болганда, кижилерниң амы-тынынга хамаарышкан эмчи дузазын хандырар үеде, чанында дуржулгалыг эмчи чокта, оларга берге апаар. Ынчангаш маңаа дараазында чүүлдү база чугаалаксап тур мен. Бир эвес дуржулгалыг специалист республиканың хоорайлары, Чадаана, Ак-Довурак, Туранче ажылдап чоруур күзелдиг болза, аңаа 1 сая рубльди төлеп бээр. А бир эвес көдээ суурларже чоруур дээн болза, ынчан 2 сая рубльди төлээр. Баш бурунгаар шак ындыг шиитпирни хүлээп алган бис.

– Ол дээрге эвээш эвес акша ышкажыл. Ылаңгыя суурларга ажылдаар эмчилерге дыка улуг деткимче деп бодаар-дыр мен. Айдың Николаевич, чугаалап көрүңерем, бир чыл бурунгаар чаа онкология эмнелгезиниң тудуунуң дугайында база чугаа чоруп турган болгай. Бо талазы-биле айтырыг канчаар шиитпирлеттинип турар ирги?

– Бо талазы-биле амдыызында тодаргай харыылап шыдавас мен. Чогум айтырыг бистиң кичээнгейивисте хевээр арткан.

– Ийе, билип тур бис. Чаа ажыл­даан болгай силер. Ол айтырыгны база чоор­ту шиитпирлей-ле бээр боор силер. Ам чаа деңнелде ажылдап эгелээн болганыңарда, силерден айтырбас арга чок-тур. Кадык камгалал яамызынга ажылдап эгелээш, яамыда ниитизи-биле кандыг чидиг айтырыг­ларны эскердиңер?

– Бир дугаарында, кадрлар айтырыы. Анаа-ла кадрлар эвес, а бедик дуржулгалыг, шыырак эртем-билиглиг кадрлар дугайында чугаалап тур мен. Харааданчыг чүүл, бистиң шыырак дээн эмчилеривис соңгаар чоругулай берген болгай. Амыдырал-чуртталгазының аайы-биле акша-көпеек ажылдап алыр, чээлилерден адырлып, оларны төлеп алыр дээш, чижээ, Сахалин, Ямал-Ненец автономнуг округ болгаш өске-даа черлерже хөй эмчилер чоруткан. Амгы үеде оларның хөй кезии катап чанып кээп турары бисти өөртүп турар.

Ийи дугаарында, дериг-херексел та­лазы-биле хандырылга. Ол талазы-биле айтырыг, дериг-херекселдиң келген аайы-биле чоорту чүгээртеп турар-даа болза, кожууннарда эмнелгелерде көң­гүс чедишпейн турар. Чижээ, ол-ла ан­гиограф-тыр че. Республикада кара чаң­гыс шак ындыг аппарат дугаары 1 рес­публика поликлиниказында турар. Ол ам бодунуң шыдалын төндүр ажылдап каапкан, чаңгыс эвес удаа үрелип турган. Бөдүүнү-биле чугаалаарга, кижиниң амы-тынын камгалап болур, кончуг ажыктыг аппарат-дыр ийин. Бис ийи дугаар ындыг аппаратты садып алырын планнап турар бис. Бо кол айтырыгларганы шиитпирлээр апаар бис.

– Чаа деңнелде эгелээн ажыл-агы­йыңар чогунгур болзун. Чедиишкиннерни күзедивис!

#Кадыккамгалал #Интервью #Тува_24 #Тывамедээ #Тувамедиагрупп #Тува #Тыва #Tuva #Tuvanews #Шынсолун