Август 19-та Чазак Бажыӊыныӊ хуралдаар залынга муниципалдыг тургузуглар чөвүлелиниӊ хуралы болуп эрткен. Тываның Чазааның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг «Тыва Арат Республиканыӊ 100 чыл оюн таварыштыр чүс чыл бурунгаар Кочетов суурга Тываныӊ салым-чолун шиитпирлээн хүнү сактып, чыылганнарга байырын чедирген. Өгбелеривистиӊ 100 чылдар дургузунда бурунгаар улуг сайзыралды чорутканынга, шудургу ажыл-ишчи төөгүзүнге мөгейип, чоргаарланыр бис. Өгбелеривистиӊ бурунгаар шиитпириниӊ ачызында Российжи улуг төлевилелдерге, программаларга бо хүнде киржир аргалыг болган бис. 2021 чылдыӊ август 16-ныӊ хүнүнден эгелеп Күрүневистиӊ ийи дугаар 100 чылыныӊ чөвүлелиниӊ бир дугаар хүнү деп дидими-биле санап болур бис. Бистиӊ харыысалгавыстыӊ чаа үе чадазы келген» - деп дегмеглээн.
Муниципалдыг тургузуглар чөвүлелиниӊ хуралынга ийи айтырыгны чугаалашкан. Мал чеминиӊ белеткели болгаш 2020 чылда муниципалдыг тургузугларныӊ социал-экономиктиг хөгжүлдезиниӊ кол көргүзүглериниӊ үнелели. Ук темаларга хамарыштыр чогуур адырлар дыӊнадыгларны кылган.
Бо хүннерде шупту 17 кожуун сиген кезилдезин эгелей берген. ТР-ниӊ Көдээ ажыл-агый яамызыныӊ дыӊнатканы-биле сиген кезилдези 26 хуу күүсеттинген. Оларныӊ аразында мурнакчы черлерде Таӊды кожуун – 73 хуу, Чаа-Хөл – 49 хуу, Тере-Хөл – 41,8 хуу. Амдыызында чыдып каап турар кожууннар: Тес-Хем – 11 хуу, Бай-Тайга – 9,6 хуу, Сүт-Хөл – 7 хуу.
Кожуун бүрүзү аӊгы-аӊгы агаар-бойдустуг болганда чаӊгыс аайлап көөрү болдунмас дээрзи билдингир. Ынчангаш ук кожууннар боттарыныӊ амдыызында чыдып каап турар чөптүг чылдагааннарын чугаалааш, планнарны үе-шаанда күүседиптерин дыӊнатканнар. А Таӊды кожуун артыкшылдыын харын-даа садып-сайгарарынче угланган ажылдап турары дээш мактаткан.
Владислав Ховалыг суурларда мал-маганныг орулгазы эвээш өг-бүлелерге сиген белеткеп алыры-биле, кожуун, суур чагыргалары кывар-чаар материалдар-биле дузалажырын чагаан. Бир эвес боттары дузалап шыдавас хире апарза, аӊаа дыӊнадырын дилээн. Ол таварылгада Көдээ ажыл-агый яамызы-биле ажылдаарын дыӊнаткан.
2020 чылда муниципалдыг тургузуглар болгаш хоорай округтарыныӊ социал-экономиктиг хөгжүлдезиниӊ кол көргүзүглериниӊ үнелелиниӊ түӊнелинде – шупту көргүзүглери-биле мурнакчыларны илереткен. Бирги черде Бии-Хем – 94,4 балл, ийигизинде Чөөн-Хемчик- 93,4 балл, үшкүзүнде Тожу – 93 баллдыг болуп эвээш эвес түӊнүг акшага төлептиг болганнар. Тиилекчилер бодунуӊ кожуунун ам-даа социал-экономика талазы-биле сайзырадырынга улуг дуза болур 2, 3, 5 сая түӊнерни алганнар.
Аржана ЧАМЗЫРЫН.
