Тус черниң сайгарлыкчыларының боттары-ла эъттен, сүттен барааннарны бүдүрүп, эки талаже эргилип келгенин демдеглевес арга чок. Бети дизе, найысылалда чоокта ажыттынган көдээ ажыл-агый рыногунда тус черниң барааннарын садып турары, хоорай чонунга дыка таарымчалыг чорду.
Чаа рынокта эъттен, сүттен кылыглар, ногаа аймаа болгаш мал чеминден бээр сада берген. Оларның аразында ай бурунгаар сайгарлыр ажылды эгелээн оолдар база бар болду. Шээр болгаш бода база куш эъдин ыштааш садып турар аныяк оолдан сонуургаан каш-ла айтырыымны салдым:
— Бис эът ыштаар ажылывысты бир ай бурунгаар эгеледивис. Бисти удуртуп турар даргавыс Мерген Шогжал, сес кижи ажылдап турар. Дериг-херекселди чаа саткан, боттарывыстың малывыс эъдин ыштап, болбаазыратканывыс бо. Куран суурнуң чоогунда арат ажыл-агыйын тудуп турар бис. Чон база хой, инек эъдин дужаап болур, бүдүрүлге Калинин кудумчузунда турар. Эъттерни ыштааш, оон бичииледир, таарыштыр суп, хаптап каар. Мынчаар кылган эът үрелбес, каш-даа хонук туруп болур, ылаңгыя соңгаар хоорайларда студент уругларынче чорудар дээн улус дыка алыр чорду, а чайгы үеде аржааннарга, хөлдерге дыштанып турар чонга база таарымчалыг чем-дир – деп, Энер Монгуш кысказы-биле чугаалай каапты.
Эът ыштадып алыр улус чагыг киирип болур, болар бир хүн дургузунда кылып бериптерлер. Мооң мурнунда куда-дойга ыштап каан амданныг эътти чүгле “Эдемге”, “Нанеташвили” деп сайгарлыкчыларга чагыг кииргеш, кылдырып турган чүве, ында чагыглар хөй болгаш үр манаар чораан. Ам харын, эрес-кежээ, тура-соруктуг оолдар бо ажылды кыла бергеннер-дир. Мээң көрүжүм-биле, эки талаже эргилип, республиканың чону боттарын боттары хандыртынып турар апарган деп эскерер чордум.
Далган, тараа холумактыг хаптап каан “Ава шайын” тыва аъш-чем бүдүрүп турар сайгарлыкчы Ульяна Куулар кылгаш, үндүр сада берип-тир. Эне-шай, Хатан деп шайлар-биле дөмей боорда, Тывада кылып турар. Садыгжызы Алдын-кыс Ооржак ийи чыл ажылдап турар, бо бараанны ооң мурнунда аэропортка садып-саарарга аай-дедир чоруп турар чон дыка садып алыр чорду деп, чугаалады.
Оон ыңай Чаа-Хөлден Аяс Бавуу арат мал чемин боду-ла тарааш, ам сада берген-дир, ол суланың өртээ килде 10 рубль болду. Ол рынокта турар сайгарлыкчыларда хой эъди 260 рубльдан өрү, инек эъди 200 ажыг боорда, чаа эккеп турар эъттер чорду. Ыштаан эъттерниң кил аайы-биле аңгы-аңгы 200, 250 рубль дээш. Тус черниң араттарының барааннарының өртек үнези ажырбас, садып алыкчылар таарымчалыг диштилер. Араттар боттарының эът, сүдүн үндүр садып алырда, шынап-ла, эптиг чорду. Экономиканың хөгжүп орары каракка көскү, илдең.
