Тыва Республиканың социал-экономиктиг хөгжүлдезиниң 2024 чылга чедир хууда программазы ёзугаар хөй квартираларлыг чаагайжыды туткан бажыңнарлыг девискээрлерни комплекстиг тударының беш төлевилелдерин ажылдап кылган. Олар дээрге Кызыл хоорайның девискээриниң мурнуу талазында “Москва”, “Иркутск”, чоннуң “Шанхай” деп адай бергени кварталда “Мөңгүн” деп, ол ышкаш хоорай чергелиг Каа-Хем суурнуң болгаш Чеди-Хөл кожууннуң төвү Хову-Аксының девискээринде боттандырып турар төлевилелдер-дир.
Хөй квартираларлыг чаагайжыды туткан бажыңнарлыг девискээрлерни комплекстиг тударынга 52 миллиард рубль акша салыышкыннарын киирерин планнаан. Аңаа күрүнениң тудуг компанияларының акша-хөреңгизин киириштирериниң дугайында дугуржулга Россия Федерациязының тудуг сайыды Ирек Файзуллин, “Дом.рф” күрүнениң тудуг госкорпорациязының чиңгине директору Виталий Мутко олар-биле Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның ужуражыышкыннарының түңнелинде чедип алдынганы үстүнде айыттынган төлевилелдерни боттандырарынга көскү идигни берген.
Хөй квартиралыг бажыңнарны чылыг, изиг-соок суглар четкилеринге кожарынга Кызылдың чылыг-энергетика төвүнүң күчүзүнүң кошкаа мурнуку үеде элээн шаптыктап турган болза, ЧЭТ-тиң күчүзүн улгаттырып шыдаан түңнелинде, бо айтырыглар талазы-биле улуг бергедээшкиннер чок апарган. Чуртталга девискээрлериниң комплекстиг тудуунуң электри, чылыг болгаш изиг-соок суглар четкилерин шөйүп чорударынга 68 миллион рубль акшаны “Стимул” федералдыг программа таварыштыр тускайлап бээрин Тываның удуртулгазы чедип алган. Ооң түңнелинде «Кызылдың ЧЭТ» ажык акционерлиг ниитилел, «Водоканал-Сервис» кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел, «Тываэнерго» ажык акционерлиг ниитилел чаа туттунган чуртталга бажыңнарынга технологтуг кожуушкуннарны саадаашкын чок боттандырып болур апарганнар.
Найысылал Кызыл хоорайда девискээрлерни комплекстиг тударының төлевилелдериниң аразындан “Иркутск” деп төлевилелди боттандырып чорударынче Тываның удуртулгазы улуг кичээнгейни угландырып турар. Чүге дээрге тудугну акшаландырарынга болгаш тударынга чаа аргаларны ажыглаарының арга-дуржулгазын аңаа ажыглап эгелээн. Бо микрорайонда тудугларже боттарының акша-хөреңгизин республикадан дашкаар девискээрлерден болгаш Тываның бодундан инвесторлар киириштирип эгелээн. Олар боттарының акша-хөреңгизи-биле туткан чуртталга бажыңнарындан квартираларны чурттакчы чонга садар. Өскүс уруглар эрге-байдалдыг хамаатыларга болгаш чурттаары айыылдыг апарган бажыңнарның чурттакчыларынга дамчыдып бээри-биле тус черниң эрге-чагыргазы база бодунуң болгаш федералдыг акша-биле квартираларны “Иркутск” микрорайонга туттунган бажыңнардан садып ап болур.
Инвесторларның тутканы бажыңнардан квартираларны эрге-чагырга садып ап, өскүс уруглар эрге-байдалдыг хамаатыларны болгаш чурттаары айыылдыг апарган бажыңнарның чурттакчыларын чуртталга шөлү-биле хандырарының программазын боттандырары чедимчелиг дээрзин Россияның чамдык субъектилериниң арга-дуржулгазы көргүскен.
Кызыл хоорайга “Иркутск” деп төлевилелди боттандырарынга тус черниң инвесторлары боттарының акша-хөреңгизин, бүдүрүкчү күжүн киирип эгелээни өөрүнчүг болуушкун. Олар дээрге "Восток" биле “Новый город” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдер.
"Восток" КХН тудуг баазазын быжыктырып, чуртталга бажыңнарының тудуунга чугула херек демир-бетон продукцияны боду кылып турар апарган. Тууйбу бүдүрүлгезин база тургузар сорулгалыг. “Иркутск” микрорайонда бо тудуг организациязы бирээзи-ле 90 квартиралыг 2 бажыңны тудуп турар. Оларның баштайгызын бо чылын, өскезин келир 2022 чылдың баштайгы чартыында тудуп доозуп, ажыглалга киирер.
“Новый город” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилел “Иркутск” микрорайонда 9 болгаш оон эвээш каът хөй бажыңнарны тудуп турар. Оларның чамдыызын 2021 чылда, өскелерин келир чылын тудуп доозар. Бо тудуг организациязы Ленин кудумчуда 94 квартиралыг бажыңны база тудуп турар. Ол бажыңдан квартира садып алыры-биле, чагыг киирген кижилерниң саны квартираларның санындан оранчок хөй болганын бо тудуг организациязының удуртукчузу Крапивин дыңнаткан. Бо чижек Кызылга коммерциялыг тудугнуң сайзырап болурунуң аргазы барын көргүзүп турар-дыр.
“Иркутск” микрорайонда туттунган бажыңнарның чоок-кавы девискээриниң чаагайжыдылгазы амгы үеде калбаа-биле чоруп турар. Ол ажылдарга “Атриум”, “Сылдыс” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдер хаара туттунган. Бажыңнар аразынга автотранспорт чоруур, чадаг кижилер кылаштаар оруктарны тудуп, асфальтылап турар. Уруглар ойнаар шөлдерни база тудар, бажыңнар чанынга оът-сиген газоннарын кылып, аңаа хөрзүннү төгер. Чаагайжыдылгада “Атриум” КХН-ниң ажылчыннары Чиңгис Тутатчиков, Начын Хеймер-оол, Ай-Мерген Каң-оол олар база ажылдап турар.
“Иркутск” 1,5 муңдан эвээш эвес чурттакчылыг микрорайон болур. 5–7 каът 13 чуртталга бажыңнарын аңаа тудар. Оларның баштайгылары амгы үеде бедип үнүп, Кызылдың мурнуу девискээрин бир янзы аян киире берген. Бо микрорайонга тудар бажыңнардан 900 квартираны Тываның Чазаа республика болгаш федералдыг бюджет акшазы-биле садып алгаш, өскүс уруглар эрге-байдалдыг хамаатыларга болгаш чурттаары айыылдыг апарган бажыңнарның чурттакчыларынга дамчыдып бээр. Чамдыызын социал чуртталга шөлү кылдыр ажыглаарын, оон артканы коммерциялыг чуртталга шөлү болур, оларны чурттакчы чонга садарын планнаан.
Чаа микрорайонга эмнелгени, 280 уруглар турар садты болгаш спорт залды тудар.
Найысылал Кызыл хоорайга “Иркутск” деп төлевилелди боттандырары девискээрлерни комплекстиг тударынга күрүнениң болгаш хууда кады ажылдажылганың Тывада чедиишкинниг чижээ болур дээрзинге идегелди берип турар. Чуртталга бажыңнарын "Восток" биле “Новый город” кызыгаарлаан харыысалгалыг ниитилелдерниң акшазы, а даштыкы инженер четкилерин республиканың бюджет акша-хөреңгизи-биле тудуп турары аңаа бадыткал.
Шаңгыр-оол МОҢГУШ.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
#Тудуглар #Чаамикрорайон #Кызылхоорай #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
