Спорт • хол бөмбүү “Төрээн кожуунум”
Спорттуң база бир хевири – хол бөмбүү база бистиң эң ынак оюннарывыстың бирээзи болгай. Ынчап кээрге, волейболду хөй кезиивис дыка сонуургаар бис. База бурунгаар сайзырап турар оюннарның бирээзи болур. Чыл санында кожууннар аразында эртип турар. Бо чылын Өвүр кожуун башкарган база маргылдааның кол шииткекчизи Менди Танзы волейбол оюнунуң дугайында сонуургадып таныштырган.
– Менди Васильевна, чоокта чаа херээжен улус аразынга «Төрээн кожуунум» деп маргылдаа эрткен болгай. Бо оюннуң дугайында номчукчуларга чугаалап бериңерем.
– Ийе, бо чылын Өвүр кожууннуң эрттирер ээлчээ чүве, ынчангаш кожууннар аразынга хол бөмбүүнүң оюну бедик деңнелге, солун эрти, 14 херээжен команда чараш оюнун көргүзүп ойнааны база онза болган. 2019 чылда Чеди-Хөл кожуун эки деңнелге эрттирген, эрткен чылын хамчык аарыының таварааны-биле чылдырган болуп турар. Бо чылын Өвүрнүң төлээлери, бис, маргылдааны харыылап эрттирдивис. Моон алгаш көөрге, хоочуннарның-даа, кыс улустуң сонуургалы бедик, спортка ынак, ырак-узак-даа дивес чедип келгеш, маргылдаага тура-соруктуг киришкенин демдеглээри база чугула. Чижээ, Улуг-Хемден 2 команда, Чөөн-Хемчиктен база Чадаана хоорайдан ийи команда келгеннер, мынчаар түңнеп көөрге, херээжен ойнакчылар.
«Төрээн кожуунум» деп волейбол маргылдаазы он ажыг чыл эртип турар, Өвүр кожууннуң спортка сонуургалдыг оолдары мындыг солун оюнну чон аразынга эгелээннер. Оон улаштыр-ла «Төрээн кожуунум» республика деңнелдиг апарганы бо. Олар хып дээн аныяк үезинде эгелээннер, амгы үеде хоочуннар командазында ойнап чоруп турарлар.
– Херээжен улус аразынга кайы команда тиилелгени чаалап алган ирги?
– Үстүнде база демдеглээн мен, херээжен улустуң тура-соруктуун, спортка ынаан эскердим. Он дөрт команданың аразындан Бай-Тайганың Шуйдан келген эң шыырак херээжен ойнакчылар бирги черни бүзүрелдии-биле чаалап алгаш, 30 муң акша-биле шаңнатканнар. Ийи дугаарын база-ла шыырак команда Барыын-Хемчиктиң командазы болду, үшкү черни ырак-узак, онза черивис Мөңгүн-Тайга, а дөрт дугаарын Өвүрнүң херээжен ойнакчылары чаалап алган. Эрткен чылын 12 команда “Төрээн кожуунумга” киришкен болза, 2021 чылда 14 команда келген. Чылдан чылче командаларның саны көвүдеп, кыс улустуң сонуургалдыы моон көстүп турар.
– Назы хары кайы хире боор?
– Хоочуннар аразынга санаары дээрге, 36 хардан өрү болур, чылдан чылче аныяк улус хоочуннар санынче немежип турар, шыырак уруглар хөй боорда, оюннуң деңнели база бедик боор чорду.
– Келир чылын кайы кожуун эрттирер ирги?
– Бо чылын өвүржүлер дыка кызып, бедик деңнелге башкарып эрттирдивис, улаштыр кожавыста Мөңгүн-Тайга кожууннуң херээжен командазынга дамчыдып бердивис, келир чылын база бедик деңнелге эрттирер дээш, быжыы-биле шиитпирлеп ап, улуг сонуургал-биле хүлээп алдылар.
– Шынап-ла, чоннуң сонуургалын оттурган төлевилел-дир, республика чергелиг мындыг солун төлевилелди кымнар тургускан ирги, ооң дугайында база чугаалап көрүңерем, Менди Васильевна?
– Бо оюн кайыын, канчаар эгелээнил деп сонуургап айтырарымга, Өвүр кожууннуң шыырак спортчулары Бай-Белек, Алик, Шораан, оон Саглыдан дээш, чамдыктары эрте-ле дуу оранче аъттаныпканнары база бар, олар шупту чыглып алгаш, мындыг онза төлевилелди эгелээн деп үстүнде база чугааладым. Оюннуң дүрүмүнде болза, ойнакчылар боттарын бадыткаар документизи паспортунда каяа төрүттүнген-дир, ол төрээн кожуунунуң адын камгалап ойнаар ужурлуг. Кандыг-даа маргылдаага маргыш черле турар чорду, бо оюнга база-ла бичии-бичии маргыжып-даа турдувус...
Чижээ, паспортунда Хандагайтыга төрүттүнген, а чурттап турар кожууну Барыын-Хемчик болза, төрээн чери Өвүрнүң адын камгалап ойнаар ышкажыл.
Ийе, шак-ла ындыг, мен чеже-даа Кызылда чурттап турар болзумза, төрээн кожуунум Өвүр дээш ойнадым. Ынчаарга “Төрээн кожуунум” деп маргылдааның кол-ла сорулгазы, каяа төрүттүнгенил, ол кожууну дээш ойнаар апаар. Чижээ, бис Өвүр командазы, Хандагайты, Солчур, Кызыл, Улуг-Хемден келген-даа чаңгыс чер-чурттуувус бар, ол-ла хүн чыглып келгеш, ойнадывыс, үргүлчү кады ойнаваан-даа болза, ам канчаар, чоорту бот-боттарының оюнун билчи бээрге, ажырбас чорду.
– Республика чергелиг улуг маргылдааның шаңналдарын кайыын, канчаар шиитпирлеп ап турар ирги?
– Ийе, ол кончуг шын айтырыг-дыр, чыл санында республика чергелиг эртип турар оюн-дур, шаңналдарын “Төрээн кожуунум” деп волейбол маргылдаазын эгелеп каан Өвүрнүң оолдары боттары акша шаңналдарын деткип берип турарлар, чылдың-на кайы кожуунга болур-дур, үргүлчү дузалап келгеннер. Бо удаада база-ла боттары келгеш, шииткекчилеп, башкарып, ойнакчыларны шаңнап мактап башкарып эрттиргени өөрүнчүг болган.
Оон ыңай бо улуг маргылдааны эрттиржип берген Өвүр кожуун чагыргазынга, Хандагайты школазының коллективинге, чаңгыс чер-чурттугларывыска, деткикчилерге улуу-биле мөгейип турар бис, дыка улуг дузаны көргүзүп, деткип турарынга өөрүп тур бис. Ол ышкаш Тес-Хем кожууннуң херээжен уруглар командазын онзалаары чугула, боттары-ла достунуп келгеш, кандыг-даа маргыш, шаңнал мактал чокка чараш оюнун көргүзүп кааны дыка эки болду, өөредиглиг-даа. Боттарының изиг күзели-биле чүгле спорт, кадыкшыл дээш келген команда чорду. А Тожу кожуун-биле телефон дамчыштыр харылзашкан бис, кээр деп турган улус, орук айтырыы берге болгаш кээп шыдавайн барганнар. Эрзин, Бии-Хем, Каа-Хем кожууннарның командалары келбээн, келир чылын черле киржип келирлер боор дээрзинге идегеп турар бис. Оон ыңай херээжен хоочун ойнакчылар дыка шыырак хевээр-дир, оларга база чедиишкиннерни күзеп тур бис, аныяктарга дыка эки үлегерлиг чорду. Мен школага өөренип тургаш-ла, волейболдаар чораан мен. Школаны чаа-ла дооскаш, республика чергелиг улуг маргылдаага (ынчан Президент кубогу) эмчилер командазынга ойнаан мен, бо команданы Валерий Ховалыг эмчи удуртуп турган, мен команданың бичии ойнакчызы турдум, ынчангы Презиндент Ш.Ооржак меңээ алдын хол шагын белекке берди. Ол шаңналымны ачамга берипкен мен. Ол-ла хевээр волейбол оюнундан чарылбаан мен.
Ынчап кээрге, чоннуң сонуургалын оттурган “Төрээн кожуунум” деп республика деңнелдиг маргылдааны ТР-ниң спорт яамызы деткиир болза эки база төлевилелдерге киржип, Грант акша ойнап алыр аргазы база бар-дыр деп бодаар мен...
Ийе, каш чыл улаштыр эртип келген улуг маргылдаа-дыр, ону черле бурунгаар хөгжүдери чугула боор. Спорт яамызынга база идегеп турар бис, ойнакчыларны деткип, төлевилелдерже киирер боор дээрзинге, манап артывыс, “Шын” солунну дамчыштыр республиканың чонун спортче кыйгырдывыс!
А.Түлүш.
