КАРА-СУГНУҢ МАЛЧЫНЫ

25 августа 2021

56

ТАҢДЫДА КӨДЭЭ ИШЧИЛЕРНИҢ АМЫДЫРАЛЫ

Таңды кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң дыңнадып турары-биле алырга, 17 муң ажыг инек, дөртен ажыг муң хой-өшкү, чеди муң ажыг аът, сес муң ажыг хаван болгаш дөрт муң хире дагаа көдээ ажыл-агый бүрүткелин эрткен.

Сөөлгү ийи чыл дургузунда бода мал 156, шээр мал 143, чылгы малдың баш саны 137 хуу чедир өскен. Кожууннуң ажыл-агыйлары чээрби ажыг муң тонна сигенни кезип алыр тургаш, бо хүннерге чедир 19 муң ажыг тонна мал чемин белеткеп алган. Хуузунда ажыл-агыйлар, арат-фермер ажыл-агыйлар база көдээ ажыл-агый кооперативтери амдыызында 500-800 тонна сигенни кезип алган.

Таңды кожууннуң Кара-Суг деп черде “Кызыл-Тей” арат-фермер ажыл-агыйының удуртукчузу, хөй ажы-төлдүг ава Светлана Ооржак 1970 чылдардан бээр мал малдап келген арга-дуржулгалыг малчыннарның бирээзи. “Эрткен чылын белеткеп алган сигенивис курлавыры ам-даа артып калган. Ынчалза-даа бо чылын база мал чемин кылып алыр бис. Чүге дизе 2021 Инек чылында кыжын хар улуг болур. 1977 чылда совхозка малчыннап эгелээш, 2000 чылга чедир ажылдаан мен. 2006 чылда уругларым, оолдарым-биле арат-фермер ажыл-агыйын ажыдып алдывыс. Амгы үеде 500 ажыг шээр малдыг бис. Ооң-биле чергелештир чылгы малды, хаван-дагааны болгаш кастарны азырап тур бис. Ооң-биле чергелештир тоолайларны азырап турдувус. Ынчалза-даа уксаалыг тоолайларны тудуп эгелээр сорулга-биле, эрткен чылын шуптузун садыпкан бис. Бо чылын хой оолдаашкынының түңнели-биле 100 төрүүр хой-өшкүден 100 хуу анай-хураганны, 50 төрүүр инектен, 50 бызааны, ол ышкаш 100 ажыг төрүүр беден база эвээш эвес кулуннарны алдывыс” – деп, алды оолдуң, үш кыстың иези, 35 уйнуктарның кырган-авазы чугаалап олурду.

Амгы үеде кады төрээн алышкылар болгаш угбашкыларның демниг өг-бүлези шээр болгаш бода малдан аңгыда, хаван, дагаа болгаш кастарны тудуп, азырап турар. Аал-коданның чоргааралы 5 аскыр өөр чылгы мал дээрзи билдингир. 200 ажыг баш чүгүрүк болгаш анаа ажыл-агыйга ажыглап мунар аъттар Балгазында хадылыг арга-арыгның бажында оъттап чоруур.

📢МУҢЧУ МАЛЧЫННЫҢ АЙТЫРЫГЛАРЫ

Мурнуку чылдарда өрт өжүрер күрүне албан чериниң караул начальниги, амгы үеде чедиишкинниг ажылдап чоруур малчын, 2008 чылда Балгазын сумузунуң девискээринде Тишенко деп черге мал малдаар кажаа-хораазын тудуп алган. Оон бээр ам хөй чылдар эрткен. Малчынның бодунуң чугаазы-биле алырга, сөөлгү алды чыл иштинде шээр малдың баш санын, ооң чанында эң бүзүрелдиг дузалакчызы, хеймер оглу, дөрткү класстың өөреникчизи Чазый деп шолалыг Айдыс Куулар-биле муң ажыр өстүрүп алган.

– Мал ажылынче кирер мурнунда, өөм ишти-биле кады 50 хураган садып алгаш, төрелдеривис аалынга аппарып каан бис. Ооң соонда, 2008-2009 чылдарда кыштаг тудуп алдывыс. 2015 чылда пенсияже үне бергеш, мал ажылынче кирипкеним ол. Эге дээрезинде мал одарладыр чер-девискээрниң участогун демдегледип, бүрүткедип алыры документилер белеткеп турувуста кажаа-хораа болгаш кыштаавыс бажыңы кезек када ээн база турган чүве. Мал ажылы чымыштыг деп чугаалаары-ла шын. Мен хой оолдаашкынын чазын чылыг үеде, апрель төнчүзү, май эгезинде эгелеп алыр-дыр мен. Ынчан төрүттүнген чаш хураганнар чайгы чулуктуг оът-сигенче ала-чайгаар шилчий бээр болгаш дүрген күш-деңгел кирер. Бо чылын хой оолдашкынының түңнелинде, 100-тен 130 хуу хураганнарны камгалап алдым. Мээң чанымда бүзүрелдиг дузалакчым, хеймер оглум Айдыс болур. Ол езулуг малчын кижи. Дүне ыт ээрерге азы бөрүлер кажааже чоокшулаарга, бир болза өске улус аал-коданче чоокшулап олурар болза, бир дугаарында дыңнап кааптар – деп, муңчу малчын Байлак Куулар хөөреп олур.

Кууларларның ажыл-агыйында шиитпирлезе чогуур айтырыгларны база чок деп болбас. Өг-бүлениң херээжен ээзи Баяна Куулар мал кадарар одар-белчиир шөлдер болгаш өске-даа көдээ ажыл-агый ажылын чорудар талазы-биле чер участогун бүрүткедип алыры-биле суму, кожуун болгаш республика чергелиг эрге-чагырга органнарының эжик-хаалгазын чеже удаа ажытпаан дээрил. Ынчалза-даа бо хүннерге чедир огулуг харыы албаан.

Муңчу малчынның өөнүң ишти Баяна Куулар: – 2008 чылдан 2021 чылга чедир, 13 чыл дургузунда чер участогун бүрүткедип алыр дээш, суму, кожуун болгаш республика чергелиг эрге-чагырга органнарының даргаларынга та чеже катап кирген кижи мен. Амдыгаа чедир харыы чок. Сөөлгү катап Таңды кожууннуң чагырга даргазынче дуза дилеп кирдим. Ындыг-даа болза, айтырыг ам-даа ажык хевээр арткан. Черле чоорту шиитпирлеттине бээр дээрзинге идегээр-дир бис – деп чугаалады.

📢"АГРОСТАРТАПКА" КИРЖИРИ ЧУГУЛА

Чедиишкинниг ажылдап чоруур малчын Байлак Кууларның шаны акызы Мерген Оюннуң бодалы-биле алырга, көдээ ажыл-агый техниказын садып алыр, ажыл-агыйны сайзырадыр, ажыл чок кижилерни хаара тудар талазы-биле «Агростартап” дээн чижектиг программаларга киржири чугула.

— Мээң дуңмам Байлак Куулар Тес-Хем кожууннуң Хомушку Чүргүй-оол аттыг совхозунга күш-ажылчы намдарын эгелээн. 1995-1997 чылдарда Таңды кожуунга малчыннап турган. 1997 чылдан эгелээш 2008 чылга чедир Өрт өжүрер албан чериниң караул начальниги болуп ажылдап турган. Ол-ла чылын пенсияже үнгеш, малчыннап кирипкен. Сөөлгү үеде чедиишкинниг ажылдап чоруур муңчу малчыннар санынче кирип турар, ынчангаш «Агростартап» дээн чижектиг күрүне программаларынга киришкен болза деп изиг күзелдиг мен. Мындыг хевирлиг күрүне деткимчезиниң ачызында көдээ ажыл-агый продукциязын болбаазырадыр, ажылчын олуттарны немей тургузар дээш оон-даа өске айтырыгларны шиитпирлеп болур – деп, малчынның акызы Мерген Оюн демдегледи.

Таңды кожуунда 139 малчын кыштаглар бар. Ооң иштинде 62 малчын коданнар арат-фермер ажыл-агыйларга, чеден чеди кыштаглар көдээ ажыл-агый кооперативтеринге хамааржыр. 2021 чылда «Кыштаг», «Чаа сорук» губернатор төлевилелдеринге 17 кыштаг немешкен. Кыштаглар колдуунда кара суглар болгаш хемнер чоогунда туттунган. Ынчалза-даа кудук казар ажылдарны база чорудуп турар. Амгы үеде кожуунда 22 кудук кылдынган.