Интернет делгеминде кибер-оорларныӊ янзы-бүрү аргаларын эксперттер илередип, кижилерге оваарымчалыг болурун доктаамал сагындырып келген. Ындыг-даа болза караа-биле көрбээн, чүгле телефон таварыштыр чугаалашкан көк танывазы улуска бүзүрээш, сая-сая, чүс-чүс муӊ акшаларын боттары шилчидип берген улустуӊ шын төөгүлерин республиканыӊ Иштики херектер яамызы ай санында дыӊнадып турар.
📢АРТЫК СЕТКИЛ АРА ДҮШКЕН
2022 чылдыӊ февраль айда Россияныӊ ИХЯ-ныӊ «Чөөн-Хемчиктиӊ» муниципалитеттер аразында килдизинге Чыраа-Бажыныӊ ийи херээжен чурттакчызы билдириишкин киирген.
Олар белени-биле хөй акша ажылдап алырыныӊ дугайында интернетке реклама көргеш, аажок сонуургаан. Чарлалда бижээн телефонче долгааш айтырарга, ол инвестиция талазы-биле дуза кадар сүмелекчи кижи болган. Боттарыныӊ акшазын бергеш, улаштыр ооӊ хуузун хөөдүп алырын ол тайылбырлаан.
Хөй орулга киирип алыр дээш, ол аферист кижиниӊ айтып берген банк агар санынче каш хүн иштинде акшазын шилчидип-ле турган. Акша-көпееэ чедишпейн баарга, төрелдеринден, таныыр улузундан чээп алганнар. Түӊнелинде, бирээзи 303 муӊ рубль, ийигизи 664 муӊ рубльди алзып алган.
Кызылдыӊ чурттакчызыныӊ телефонунче бир танывазы уруг долгап келген. Ол улуг энергетика компаниязыныӊ төлээзи мен дээн. Чугаа-домааныӊ эптиг-эвилеӊи-даа кедергей, чугаакыры-даа аажок болган. Спорт талазы-биле барааннар садыынга акша салып, ооӊ хуузундан элээн хөй орулга киирип ап болурун сүмелээн. Эртенинде өске телефондан эр кижи долгап келгеш, база-ла «акша хөөдер» аргаларны делгереӊгейи-биле тайылбырлаан. Төөредикчилер ийи хүн дургузунда ону эп-чөп-биле албадапкаш, эге капитал кылдыр 14 700 рубльди шилчиттирип алган.
📢ШЫН-МЕГЕЗИН БОТТАРЫ ХЫНААР
Сагыш ышкаш белен хөй акша ажылдап алыр күзелиниӊ бүтпезин, төөредикчи оорларга мегеледип алганын билип кааш, полицияга билдирген.
«Ооржу мөлчүкчүлерниӊ кажар аргазынга, көгүдүүнге алыспаӊар. Инвестиция, биржа дугайында эки билбес болзуӊарза, оваарымчалыг болуӊар. Шын ажылдап турар организацияларныӊ даӊзызын РФ-тиӊ Төп банкызыныӊ сайтызындан хынап көрүп алыӊар. Серемчилелдиг болуӊар!» деп кичээндиригни ооӊ соонда билип алган.
📢ЧАЪС СООНДА МӨӨГҮ ДЕГ
Бүгү делегейге пандемия үезинде мөлчүкчү, төөредикчи кем-херек үүлгедиглериниӊ саны оранчок көвүдей бергенин статистика медээлери көргүзүп турар. «Касперский лабораториязыныӊ» эксперттери 2020 чылдыӊ апрель айда «Авито» деп аттыг 58 меге сайт тыпкан, июль айда ооӊ саны 201 апарган, чеди ай дургузунда 500 чеде берген.
Интернет сайтыларныӊ модераторлары, администраторлары хүннүӊ-не меге сайтыларны тып, арыглап турар. Делегейге билдингир улуг компанияларныӊ, чижээ, Газпромнуӊ, Вайлдберристиӊ болгаш өске-даа ат-сураглыг организацияларныӊ, кижилерниӊ адын тудуп мегелээри эӊ билдингир аргаларныӊ бирээзи болур. Ынчангаш интернетке меге рекламалар, меге сайтылар чаъс соонда, мөөгүлер дег, өзүп көвүдеп турар дээрзин уттуп болбас.
📢КУРУГ ЧЕРГЕ САДЫГЛАШКАН
Инстаграм, Телеграм, Контактыда меге садыг рекламазы көргеш, барааннар садып алган чеди кижиниӊ хомудалы-биле Кызыл хоорайныӊ истекчилери кеземче херектерин оттурган.
Аныяк уруг «Авито.ру» сайтыга «Шпиц» деп уксаалыг ыт оглун садып алыр дээш, баш бурунгаар 3200 рубльди төлеп каан.
«Форвард» спорт садыындан хаактаар чараш костюмну бир спортчу 7290 рубль-биле садып алган.
«Авто Мigwey» интернет сервистен үш аӊгы чолаачы садыглашкан. Акшазын баш удур шилчидип берген, а дөрт дугуй дискизи, цилиндр блогунуӊ башкы кезээ, артыкы бампери-даа сураг барган.
Халас чарлалдан «Тойота Ланд Крузер 80» автомашинаныӊ шимчедикчизин 146 800 рубль, а «Тойота Королла» автомашинаныӊ шимчедикчизин 14 500 рубль-биле садып алган чолаачы база куруг черге садыглашкан.
Интернеттиӊ ооржулары бүзүрээчел улусту төөредип тургаш, боттарында чок барааннарны садыпкан болган.
Шын ажылдап турар интернет садыглар бараан саткан чегин, чогуур документилерин чорудуп бээр. А төөредикчи оорлар чүнү-даа бербес, боттары ис чок чиде бээр. Ынчангаш серемчилелдиг болуру чугула.
📢ШКОЛАЧЫНЫ МЕГЕЛЭЭНИ
Телеграм каналда «БлогерПэй/Админ» сайтыга видеоролик көрүп турганы дээш 15 муӊ рубль ойнадып алган деп өөрүнчүг медээ дыӊнааш, хоорай школазыныӊ 15 харлыг өөреникчизи бүзүрей берген. Шаӊналын алырынга банк карточказы херек дээрге, авазынга ыыттавайн, ооӊ картазыныӊ арты-иштин тырттыргаш, чорудуп берген. Авазыныӊ эмчилээр дээш, ап алганы 170 муӊ рубль кредит акшазын төөредикчилер кенен чаш кижини мегелээш, долузу-биле уштуп алгаш барган.
Бо барымдаага хамаарыштыр Россияныӊ кеземче дүрүмүнүӊ 159-ку чүүлүнүӊ 2-ги кезээ-биле «Хамаатыга элээн улуг когаралды чедирген төөредикчи чорук» деп кеземче херээн оттургаш, истеп турар.
📢СЕРЕМЧИДЕ ХОРАМЧА ЧОК
Компьютер технологиязыныӊ талазы-биле тускай эртемниглер кандыг-даа камгалалды чогаадып турар. Ынчалза-даа оптуг-кажар кибер-ооржу халас үе эрттирбейн, шооча бүрүзүнге тааржыр дүлгүүрнү тып ап турар апарган.
Сөөлгү үеде банк картазын ажыглап, акша оорлаарын специалистер «скимминг» деп адап турар. Скиммер дээрге банк картазыныӊ чажыт медээзин номчуур тускай херексел-дир. Бир эвес өске кижиниӊ банк картазыныӊ саннарын, пин-кодун оорлар билип алыр болза, меге карта кылып алыр. Ооӊ акшазы-биле садыгланыр, азы шилчидипкеш, уштуп алыр. Ынчангаш банк картазыныӊ саннарын, пин-кодун өске кижиден чажырар чылдагааны ол.
Оон аӊгыда, оорлар бүзүрээчел улусту реклама тарадыкчылары кылдыр ажыглап турар. Чижээ, хөй түӊнүг акша-хөреӊги ап болурунуӊ дугайында сайт рекламазын сонуургадыр. Оон таныыр, билир эш-өөрүнге, ол-ла рекламаны, илчирбе дег, дамчыдып бээрин сүмелээр. Идегелдиг чоок кижизиниӊ чорудуп берген медээзи дээш эжи азы төрели база сонуургай бээр. Ол кижи база өске улусче чорудуп бээр. Вайберге, социал четкилерге кибер-оорлар рекламазы ынчаар тарап турар.
Бир эвес кызыл дери-биле ажылдап алган акша-көпееэн каас-чараш реклама болгаш чечен сөскүр эвилеӊ-ээлдек оорларга бербес дизе, чүгле серемчилел херек. «Серемчиде хорамча чок» деп бурунгу өгбелерниӊ мерген угаадыы-биле чурттаарын амыдырал негеп келген.
Р. ДЕМЧИК.
