Бүүректер төл төрүүр хүлээлгени хандырар. Организмде сугнуң эргилиишкинин, ханның тыптырын башкарар. Амыдыралчы күштү шиңгээдир, сөөк мээзин (чилигни) сайзырадыр, сөөктерниң болгаш баш дүгүнүң байдалын хайгаараар. Кирер эжии – кулактар. Сугнуң күжү-биле харылзаалыг. Оң талакы бүүрек амыдырал-биле холбаалыг.
Чавана бүдүмелдерниң аргыжарын, болбаазырадырын болгаш хуваарын башкарар. Ханның, чарааның, шыңганнарның, хол-буттуң болгаш организмниң күжүн контрольдаар.
Чүректиң хүлээлгези – хан-дамырны башкарар, кижиниң медерелин болгаш психиктиг хүлээлгелерин хынаар. Чүрек ханны башкарар, а хан чырык күштү тургузар. Камгалал күжүн тургузуп, башкарып турар. Ол күш мага-ботту даштындан долганып алган турар. Ынчангаш чүрек хан-дамырның амыдыралчы күжүн өйлеп турар. Чүрек оттуң күжү-биле харылзаалыг, иштики органнарны болгаш мага-ботту даштындан чырыдып турар.
Ижин - аъш-чемниң далайы. Ол организмниң дазылы болгаш үндезини. Ижинниң күжү кадыкшылдың байдалын тодарадыр. Органнарның мындыг күштүг ажылы дээрге-ле вируска удур туржуру болур.
Организмче вирус халдаан соонда байдалдың баксырай бээриниң чылдагааннары.
Организмде бар хоралыг күштүң хевирлери: изиг, соок, өл-шык, хат, кургаг.
Чем чиир хөөн чокталырының чылдагааннары:
- организмге чемниң чедир хайылбазы,
- сугнуң баланызының үрелири,
- тканьнар аразынга сугнуң көвүдээнинден органнарга болгаш арынга ыжыктар тыптыры,
- ыжыктар баарга чылыгның эвээжээнинден тыптыр,
- хан базыышкынының доктаамал эвези. Ынчангаш хан базыышкынын үргүлчү хайгаараар.
- Өттүң көвүдээри. Эртенги чемни 9 шакка чедир эки чип алыры чугула.
Эмнээшкин болгаш аарыгны болдурбазынга аргалар:
Вирустуг аарыг баш мээзинден болгаш эът изииринден эгелээр. Ынчангаш өл пөс-биле башты чиңнээр, аарыг черинге холун салыр. Бодун оожургадып, энергетиканың шимчээшкининиң турум байдалын доктаадыры чугула.
Дараазында чүүлдерни сактып алыры чугула: коронавирустуң тыптып келгени-биле кижи бүрүзүнүң чуртталгазы чугулазы-биле өскерлир. Медерелди шын бодалче угландырар. Ажылгырын күштелдирери дээрге иштики болгаш даштыкы күштүң шимчээшкинин көвүдедири.
Ыдыктыг черлер дагыыры чугула элементилерниң күжүн улгаттырары болур. Ол дээрге суг, от, ыяш, чер, демир. Ону лама башкылар эки эрттирер. Кижи бүрүзү эртен-кежээ бодунга массажты, сула шимчээшкинни кылып, кылаштап, шимченип турар ужурлуг. Бажыңын болгаш ажылдаар черин ашап-арыглаар. Хемчээлинден хөйнү чиири, чедир чемненмези, шын эвес чемненилге аарыгларны тывылдырар.
Аъш-чем:
Хой болгаш инек эъди үстүг-чаглыг, дүрген сиңиичел, күш киирер. Мүнүнүң суу хоолулуг. Аът эъди ириңнээрин, кандыг-даа ыжыкка тканьнар аразынга сугнуң турнугуушкунунуң баксыраарын болдурбас. Хаван эъди организмде оюлганнарны эмнээринге дузалыг. Сарлык, буйвол эъди шыырныгарын чидирер, ханны болгаш өттү чемгерер, ижин-баарның ажылдаарын экижидер. Дагаа эъди балыглар болгаш оюлганнарны эмнээринге дузалаар. Иви эъди эът изиирин намдадыр.
Удуур бетинде мага-ботту саржаг, кунжут болгаш горчица үзү-биле нугуур. Койгун эъди ижин-баарның болгаш бүүректерниң ажылдаарын экижидер, баш аарыын оожургадыр. Балык ижин-баар аарыгларын болдурбас, карактың көөрүн экижидер. Саржаг угаан ажылының, чем хайылдырарының экижиирин күштелдирер. Чаа кылган сметана, быштак чем чиир хөөн киирер. Кунжут үзү артык килден адырлып, чагланган шыңганнарны эвээжедиринге дузалаар. Оон ыңай сөөктер болгаш чүстерге ажыктыг. Үстерни чемге ажыглааш, кижилер чем хайылдырарын экижидип, ижин-хырын болгаш шөйүндүнү арыглап ап турар. Арын өң кирип келир. Мага-боттуң күжү, минниишкин органнары быжыгар болгаш узун назылаар. Чигирлиг чемни хөйнү чиирге семириир, бүүректер чагланыр. Шоколад холестеринни үндүрер, кофеин-биле организмни аныяксыдар. Чыжырганада С витамин хөй. Ооң үзү баарны, чүректи эмнээр.
Вирус үезинде баш аараанда, соокка, өл-шыкка алысканда хая чугу, чупсунак, артыш суу, ары чигири, редька согу ижер. Репа ижинни, бестиг баарзыкты эмнээр. Кымыскаяк өөнүң довураа чүстерни эмнээр.
Эм оъттардан хайындырып ижип туруңар. Коронавируска удур мээң бөдүүн сүмелерим силерге дуза болзун, чаңгыс чер-чурттугларым. Тыва Республиканың Баштыңы Шолбан Кара-оол: «Кижи бүрүзүнүң кадыкшылы бодунуң холунда» - деп чугаалаан болгай. Шуптуңарга кадыкшылды күзедим.
Галина РОМАНОВА,
Тыва Республиканың алдарлыг эмчизи.
