Чолаачы Арбын-оол Доңгак: АМЕРИКАН АКТЕР СТИВЕН СИГАЛДЫ- ДАА СӨӨРТҮП ТУРДУМ
Бо үениң аныяк кижилеринге ам төөгү болуп эрте берген алдан чылдарда Тываның кожууннарының, сумуларының аразынга халышкан, Кызыл хоорайже углаан автобустарга чораан пассажирлер, ылаңгыя тааланчыг чараш үннүг аныяк херээженнер бо-ла ырлажы бээр чүве: «Ховуларның харагай дег, магалыын, байлак дүжүт, далай ышкаш, чалгып тур. Хожудаза хоржок болгай – билир бис, Машинаңның дынын тыртпайн халдып ор. Халдып ор, чолаачы, хаттан үндүр халдып ор!» Сураглыг чогааалчы Салим Сүрүң-оолдуң сөстеринге бижиттинген бо ырга ол үениң аныяктары дыка ынак, үргүлчү ырлажыр турган.
Өвүрнүң Торгалыг суурга азы амгы Дус-Дагга ол үеден шала озалдап, 1967 чылда Экер-оол деп эрестиг үренниң бир оглу болуп төрүттүнген Арбын-оол оон бээр элээн чылдар эрткенде, өзүп, эр болу бергеш, ол ырны база үргүлчү дыңнап чораан. Торгалыг ортумак школазын 1986 чылда эки дооскаш, ол-ла күзүн шериг албанын эрттирип чорупкан. Оон машина башкарып өөренип алгаш, Амур областька чадаг шериг кезээнге механик-чолаачы болуп, шериг хүлээлгезин эрттирген. Халажып келгеш, «Торгалыг» совхозка чолаачылап ажылдап эгелээн. Ук мергежилди назынының ажылы кылдыр шилип алырынга, ону мынчага чедир кагбаанынга «Халдып ор чолаачының» хөөн көдүрер хөглүг аялгазы, чараш сөстери улуг салдарлыг болган чадавас. Бодундан айтырарым кай, сагыш алынмаан-дыр мен.
…Кезек үе эрткенде Торгалыг суур уругларының аразындан ады-даа, боду-даа чараш Сайлык деп уругну шилип алгаш, өг-бүле тудуп, эп-найыралдыг чурттап эгелээннер. Чоорту Айбек деп ат алган оол , ооң соонда Даң-Хаяа төрүттүнген. Олар ам боттары өг-бүлелиг, ажыл-агыйлыг улуг кижилер, беш оолду, бир кысты ада-иезинге уйнуктар кылдыр бодарадып бергеннер.
Арбын-оол Экер-оолович өг-бүлези-биле 1994 чылда Хандагайты суурга көжүп келгеш, орук-тудуг организациязынга чүък машиназы мунуп, чолаачы ажылын уламчылаан. Амгы үеде Өвүр кожуун чагыргазының көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем эргелелиниң чолаачызы болуп, ам 11 чыл чедир ажылдап турар. А өөнүң ишти Сайлык Сандыраевна хөй чылдар дургузунда уруглар садынга башкылап келген.
Өвүр черниң дорт-даа, доора-даа оруктарын машина башкарар холдарының он салаалары дег билир, чугаакыр, бөдүүн, эки бүдүштүг, ажылгыр хоочун чолаачы Арбын-оол Донгак-биле база ооң даргазы, көдээ ажыл-агый эргелелиниң удуртукчузу Хүлер-оол Херел-оолович Ондар-биле чоокта чаа, август айның эгезинде, Өвүрже ажыл аайы-биле чорааш, бир дугаар таныжып ап, Дус-Даг, Саглы сумуларның малчыннарынче ийи хүн, Кызылга чедир база кады чоруп келдивис. Чер-чуртунуң чонунга олар хүндүткелдиг болгаш, ындыг ыйнаан, аал бүрүзүнге ак чем-биле аъшкарар-чемгерер, эптиг-таптыг уткуур, чугаалажыр болду. «Эки кижиге эш-өөр хөй, эки аътка эргелиг ээлер хөй» дээн сөстерни аңаа бир сагындым.
Ийи чыл бурунгаар Абакан хоорайдан бодунуң мунуп алгаш, эккелгени кырында чүък сөөртүр хааржактыг УАЗ фермер-УАЗ 39094 машиназын башкарбышаан, Арбын-оол Экер-оолович таваар чугаалап чор:
-Бистиң улуг даргавыс Шолбан Валерьевич Тывага келген элээн каш машиналарның дүлгүүрлерин биске, кожууннардан келген чолаачыларга, Кызылга тыптып берип тура, мээң бо машинамны боду мунуп, чортуп шенеп көрген болдур ийин. Ынчангаш өскелерден ылгалдыг машина бо.
Оон бисче хүлүмзүрүй аарак көргеш, уламчылады:
-Чолаачылап келген бо узун назынымда (ол ам 53 харлыг) чеже кижини сөөртпедим дээр. Чонунга билдингир улуг даргалардан эгелээш, эмчилер, башкылар, эртемденнер дээш черле кымнарны чок дээр. Бистиң алдарлыг оглувус Сергей Шойгунуң тургузуп кааны
«Звезда» телеканалдың ажылдакчылары кээрге, база сөөртүм. Россияның 2-ги телеканалының корреспондентилери, операторлары-биле кожавыста Моол күрүнениң девискээринге неделя дургузунда хөй черлер кезип ажылдадывыс. Чалгып чыдар хөлдер кыдыынга-даа чоруп, элезинниг хову ортузунга машинавыс бензини төнгеш, муңгарап туруп-даа турдувус, хөмүр-даш казып үндүрүп турар шахталарже-даа кирдивис.
Бистиң билдингир эртемденнеривистиң бирээзи Кара-кыс Донгаковна Аракчаа-биле Өвүр кожууннуң аржаан сугларын-даа шинчилеп чоруп турдувус. Төөгүнүң тураскаалдарын ончалап келген эртемден Ульяна Павловна Өпей-оол-биле база кады чоруп, сөөртүп турдум.
Чоокку эрткен чылдарның бирээзинде Тывага кээп чораан, делегейде ат-сураглыг американ актер Стивен Сигалды Хандагайтыдан Моол девискээринче кирер эрттирилге черинге чедиргеним бир солун болган. Ооң сөөлгү алган кадайы моол кижи деп дыңнаан мен. Ынчангаш кадайының чуртунче болап эрткени ол боор.
Тываның бир ховар аалчызы болуп кээп чорааш, «Хүреш» стадионга хөй тыва мөгелерниң хүрежин магадап көргеш, чанган Стивен Фредерик Сигалдың (Steven Seagal) дугайында Интернет арыннарында мынчаар бижээн: Ол Американың сураглыг Голливуд деп кино студиязының ат-алдарлыг актёру, кино кино режиссеру, продюсери, сценарийлер бижиир, хөгжүмчү, японнарның айкидо дээр демисел хүрежиниң мастери, 7-ги дан деп чаданың эдилекчизи.
Россияның ийиги телеканалынга интервьюзунга Стивен Сигал мынчаар чугаалаан:
- Мээң ачам арыг орус уктуг кижи, Владивостоктан. Байкал, Иркутск, Якутия – ол ынчаар девискээрлерни бичиимден-не эки билир мен. Бодум орус дылды бичии билир мен, чүгле орустап чугаалап шыдавас дээрден башка. Мээң кырган-ачам, кырган-авам англи дылды колдуунда билбес, чугааланып шыдавастар.
Стивен Сигал – үш чурттуң хамаатызы – Американың, Сербияның, Россияның. Бистиң чуртувустуң хамаатызының паспортун аңаа 2016 чылда президент В. Путин боду тыпсып берген.
Сураглыг артистиң хууда амыдыралынга хамаарыштыр бижээн чүүлдерни Интернеттен номчуп көөр болзувусса, хөлчок солун. Стивен Сигал 1952 чылдың апрель 10-да төрүттүнген, ам 68 харлыг. Амыдыралының дургузунда ол дөрт катап кадай алган. Баштайгы кадайы япон уктуг, Мияко Фуджитани дээр. Ол Кентаро деп аттыг оолду база Аако деп адаан кысты Стивенге божуп берген. Олар 1987 чылда чарылганнар. Ийи дугаар кадайының адын Эндриэнн Ларусса дээр, кино артизи. 1987 чылда база кино артизи Келли Леброк-биле өгленген. Оон үш ажы-төлдүг, оларның аттарын Аннализа Сигал (1987) Доминик Сан Рокко Сигал (1990), Арисса Сигал (1993) дээр. Оларның нянязы турган аныяк херээжен Арисса Вульф Стивенге база бир кысты – Саваннаны божуп берген. Голливудтуң алдарлыг артизиниң дөрт дугаар кадайы моол уктуг танцылаар уруг Эрдэнэтуяа Батсухийн болган. Моолга аян-чорук кылып чоруп тургаш, аңаа дужуп, таныжа бергеннер. Оларның оглунуң адын Кунзан дээр.
Мындыг намдар-төөгүлүг, ат-сураглыг американ артисти сөөрткениниң дугайын Өвүр черниң хоочун чолаачызы Арбын-оол Донгак чоргаарал-биле хөөреп олурду.
Хенче-Кара Монгуш, чуруктар авторнуң болгаш интернеттен алган.
