Республикада мал оорлаашкынын эвээжедип, ооң чылдагааннарын тодарадып, немелде кандыг хемчеглер чорударын сүмележип чугаалажыры-биле, Иштики херектер, Көдээ ажыл-агый яамылары республиканың журналистериниң киржилгези-биле ужуражылганы эрттирген.
Бо чылдың сөөлгү 9 ай дургузунда 233 кем-херек үүлгедиишкини бүрүткеттинген. Барыын кожууннарда мал оорлаашкыны эң хөй болуп турар. Ооң чылдагааннарының бирээзи — малдың ээлери малын кадат чокка арттырып турары. Ийиде, мал оорлаашкынының көвүдээр үези күскү үе болуп турар. Чүге дизе ынчан мал база семирээн, малчыннар кышка белеткенири-биле чай чокталып, малын чедир хайгааравайн баарлар. Ол үеде мал изи база белен көзүлбес апаар.
Ниитизи-биле Тыва Республиканың девискээринге мал оорлаашкыны эрткен чылга деңнээрге 17,1 хуу эвээжээн. Эрткен чылын 281 херек бүрүткеттинген. Кызыл хоорайны, Кызыл, Таңды, Тес-Хем, Бай-Тайга кожууннарны санаваска, мурнуку чылдарга деңнээрге, мал оорлаашкыны бүдүн республикада эвээжеп турары илереттинген.
ТР-ниң Иштики херектер яамызының Кеземче херээ истээр эргелелдиң начальнигиниң оралакчызы Евгений Журавский: “Бо "төгерик столду" эрттирип турарының сорулгазы демнежип алгаш, хамаатыларны мал-маганын кадат чокка арттырбазын кыйгырып, чогуур ажылдарны чорудары кончуг чугула болуп турар. Чүге дээрге чамдык улустуң малы неделязы-биле безин хайгаарал чок артып турар таварылгалар бар. Оорлаан малды тып алгаш, ээлерин тып чеде бээрге, малының оорлап апарганын билбес боор таварылгалар база бар” – деп чугаалаан. Малын оорлаткан хамаатылар хөй кезиинде шагдаа ажылдакчыларынга орай дыңнадып келир. Ынчан ам малдың изи соой берген, дилеп тывары берге болур. Оорлар ырап, садып-саарып четтигипкен база болур дээрзин шагдаа ажылдакчылары дыңнадып турар. Бо бүгүнү болдурбазы-биле чогуур ажылдарны чорудуп турар. Чамдык аалдарның чедери берге болгаш соталыг харылзаа чок болганы-биле малды дилеп тыварынга бергедээшкиннерни тургузуп турар. Бо чылын малын кадат чок салганы дээш, 116 протоколду долдурган база 31 500 рубль торгаалды онааган. Мал чизелээр ажыл нарын болуп артып турар.
ТР-ниң көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем сайыдының оралакчызы Аян Монгуш: “Ригагро” деп мал чизелээр программа амгы үеде регионнуң бюджединде бо сорулгаже кирер акшаландырыышкын чок болганы-биле ажылын соксаткан. Ынчалза-даа ол ышкаш федералдыг программаны өөренип көрүп турар бис. Ында кирип турар 5 регионнуң аразынче Тыва база кирип турар. Бо программа мал-маганны электроннуг хевирге чизелээр арганы тургузар”.
Иштики херектер яамызының ажылдакчылары оорлаан малдың эъдин садып-саарып турар черлерни болгаш ону садып алгаш, улаштыр садып-саарып турар кижилерни илередип тыпкаш, ону болдурбазы-биле хемчээн алыр ажылдарны кылып чорудуп турар. Кызыл хоорайда болгаш хоорайжыткан Каа-Хем суурда эът садып-саарып турар черлерни үргүлчү хынап турар. Оон аңгыда, Көдээ ажыл-агый яамызының специализиниң чугаалап турары-биле алырга, кожуун, суму даргалары, мал эмчилери дээш бөлүк специалистер профилактиктиг хемчеглерни чорудуп, эът садып-саарып турар улусту хынап, малын хайгаарал чок каап турарларны тодарадып, протоколдарны долдуруп, торгаалдарны онаап турар.
Оон аңгыда, трасса кыдыында турар аалдарның малының бажының эвээжеп турарының бир чылдагааны – автомашиналарга үстүртүп турары. Чыл эгезинден тура ындыг 33 таварылга болган. Аңаа 1 кижи чок болган, 6 кижи кемдээшкин алган. Статистика-биле алырга, 33 таварылганың 18-и аъттар, 12-зи инектер, 2-зи элик, 1-зи адыгны үстүрген болуп турар. Ындыг таварылгалар колдуунда дүне азы караңгылай бергенде болур. Бо бүгүнү болдурбазы-биле, ОШАЧКИ ажылдакчылары малчын аалдарны кезип, сагындырыгларны берип, чогуур ажылдарны чорудуп турар. Оон ыңай малын кадат чок одарже салганы дээш хамаатыларга 500-тен 1000 акша чедир, албан-дужаалдыг улуска 1000-дан 2000 чедир торгаалды онаар.
Ниитизи-биле мал оорлаашкынының көвүдеп турарының бир чылдагааны малды кадат чок, хостуг арттырып турар деп түңнээн.
Чыжыргана СААЯ.
#ИХЯ #Кем_херекүүлгедиишкини #Малоору #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
