НАЙЫСЫЛАЛДЫ ХҮРЭЭЛЕНГЕН КОЖУУН

23 июля 2021

40

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг июль 22-де Кызыл кожуунга ажыл-агыйжы сургакчылаашкынын уламчылаан. Ол аңаа баргаш, берге айтырыгларны анаа-ла таныжып көрбээн, а кожууннуң чагырга даргазы Ай-Хан Догур-оолга база хамаарылгалыг яамыларга айтыышкыннар болгаш даалгаларны берген.

Республиканың удуртукчузу Сукпак суурда өскүс уругларга бажыңнар тудуун, кудумчуларын, котельнаязын, Ээрбекте Чаргы баары деп черде автомобиль оруун, социал албан черлериниң комплекстиг тудугларын, Улуг-Хемни кежир көвүрүгден Кара-Хаак суурга чедир трассаны, Кара-Хаак эге школазын, Көк-Тей көвүрүүн барып көрүп, берге айтырыгларны шиитпирлээр сорулгалыг чораан.

Бир дугаарында Сукпак суурда өскүс уруглар бажыңнарының тудуун хынап көрген. Шупту 24 чуртталга бажыңы бар. Бажыңнарның тудуу колдуу адакталып, дужаар үези чоокшулаан, чүгле шалазының плинтустарын болгаш азыгларын салыры арткан. Бо девискээрде чаңгыс кудук ажылдап турар. Удавас ийи дугаарын база салыр. Кудумчунуң бир талазынга уруглар ойнаар шөлчүгешти база кылыр деп планнап турар.

Ындыг болбуже, республиканың удуртукчузу четпес чүүлдерни тодарадып, шүгүмчүлелди кылган: кудумчуну дескилеп, орукту кылыры чугула, бажыңнарның херимнерин чаңгыс аай хевирге кылып, кудумчу чырыын база тургузар. Келир үениң бажыңнарының төлевилелдерин шилип алырда, шыңгыы хамаарылгалыг болурун ол негеп, бажыңнарның проектизин ол шүгүмчүлээн. Бажыңнарның таваа барык көзүлбес, элезин черде турарынга ол таарзынмаан. Келир үеде бажыңның чурттакчыларынга берге байдалды тургузуп, үер келир болза бажыңнарның иштинче суг дораан кире бээр. Четпес чүүлдерни этпээн шаанда тудугнуң хүлээникчизинге акша-төлевирин төлеп бербес дээрзин ол ажыы-биле чугаалаан.

Оон аңгыда Фрегатная кудумчузунда орукту септээр дугайында чугааны чоруткан. Суурнуң социал объектилерин чылыг-биле хандырып турар котельнаязынга баргаш, агрегаттарын четчелеп, чаартырын дааскан. ТР-ниң чуртталга-коммунал ажыл-агый сайыды Мерген Мынын-оол: “Котельнаяда агрегаттар чедишпес, курлавырга артыкшылдыы-биле турары чугула. Ынчангаш 2 котелду немей садар бис” – деп чугаалаан.

Удуртукчунуң план ёзугаар чедер черлери хөй-даа болза, орук ара, Кызыл кожуунга хамаарышпас-даа болза, солагай талакы эриктерде туттунуп турар чаа школаны бодунуң хыналдазында алган болганда, ол ону оюп эртпээн. Чаа школаны хынап чедери ооң планынга көңгүс турбаан. Школа тудуунуң девискээринде чаагайжыдылга ажылдары идепкейлиг чоруп турар. Ниитизи-биле тудугнуң 80 хуузу кылдынган. Школаны сентябрь 1 – чаа өөредилге чылынга чедир дужаар сорулга салдынган. Ынчангаш ажылды дүргедедири чугула. Школаны ажыдарынга белен: мебель, дериг-херекселдер-биле бүрүнү-биле дериттинген. Тудугну кылып турар “Бенконс” компанияның директору Шариф Гаджиев: “Чаагайжыдылга ажылдарын август 29-туң хүнүнге чедир доозар бис. Школа Билиглер хүнүнде уругларга эжиин ажыдар дээрзинге бүзүрел бар” – деп дыңнаткан.

Көвүрүгден Кара-Хаакка чедир оруктуң үрелгени улуг. Оңгарларны дуглап, орукка септелгени чорудары чугула. Орук транспорт яамызынга улуг сорулганы Владислав Ховалыг салып, орук септелгезин соңгаарлатпайн, шыңгыы болгаш шудургу ажылдаарын дааскан.

Кара-хаакчыларның база бир берге айтырыы – 1940 чылда-ла туттунган эге школа аварийлиг байдалда келген. Улуг класс өөреникчилери аразы бир километр хире ырак школада өөренип турарлар. Улуг школа эге школага деңнээрге чаа. Ынаар көже берип болурунуң аргазы бар, ынчалза-даа күш-ажыл кабинеттери чедишпес болур. Эрги школада спортзал чок болганындан, күш-культура кичээлдерин өөреникчилер ыракта турар школада кичээлдеп турарлар. Ол бүгү өөреникчилерге-даа, башкыларга-даа эпчок байдалды тургузуп турар.

Кара-Хаак ортумак школазының директорунуң оралакчызы Саяна Викторовна Чульдук школа дээш сагыш човап турарын илеретти: «Ниитизи-биле 285 уруг өөренип турар, оларның 120-зи эге класстар өөреникчилери. Бистиң уругларывыс эрги аварийлиг школада өөренип турары дүвүрелди оттуруп турар. Ынчангаш бистиң бо айтырыывысты шиитпирлежип бээрин Тыва Республиканың Чазаандан, кожуун чагыргазындан, өөредилге яамызындан дилеп, боттарывыс база болдунар аргаларын дилеп турар бис».

Кызыл кожуун республиканың найысылалын долганып алган турар. Чурттакчы чонунуң хөй кезии Кызыл хоорайже кээп ажылдап, хүн бүрүде аай-дедир аргыжып турарлар. Ук кожуун найысылал чоогунда болганда, үнген-кирген аалчыларга-даа, чурттакчы чонга-даа эки байдалды тургузар ужурлуг. Ынчангаш оруктарны экижидип, кожуунну сайзырадыры чугула.