Сентябрь 10-16 хүннеринде Сочиге амгы үениң журналистиказының XXV-ки “Бүгү Россия-2021” деп юбилейлиг шуулганы болуп эрткен. Аңаа Тываның Журналистер эвилели "Тыва – Моол: тѳѳгүнүң сактыышкыннарын болгаш харылзааны кадагалап арттырары" деп төлевилели-биле киришкеш, тергииннер аразынче кирип, шуулганның кол шаңналынга төлептиг болган.
Сагындырып каар чүүл, Тываның Журналистер эвилели 2020 чылда – Президент грантызынга киришкеш, үстүнде бижээн тѳлевилелди ажылдап кылгаш, "Шын" солуннуң эрги моол дылга үнүп турган баштайгы үндүрүлгелерин (5 солунну) тыва, орус дылдарже очулдурган. Тываның Ю.Кюнзегеш аттыг ном үндүрер черниң ажылдакчылары делегей чергелиг чогаалчы Чинагийн Галсанның "Дошкун чылдарның тоожузу" деп номун орус дылче очулдурган. Ол ышкаш төлевилелге Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң башкарыкчы эртем ажылдакчызы Аяна Самдан киришкен. Ол дугайында медээлер “Шын” солунга каш удаа үнүп турган.
Бо удаада шуулган киржикчилерин Сочи кончуг шыңгыы, коронавирусту таратпазы-биле баш бурунгаар көрдүнген негелделер ёзугаар хүлээп алган. Хөйге билдингир “Жемчужина” аалчылар бажыңынче халдавырлыг аарыгга удур тарыттырганын бадыткаан QR-кодту көргүзерге, чүгле ынчан хүлээп ап турган. Өске чылдарга деңнээрге, кижи саны эвээш-даа болза, бо чылын юбилейлеп турар шуулганның программазында кирген хемчеглер хөй болган.
Бирги хүнде РФ-тиң даштыкы херектер сайыды Сергей Лавров-биле ужуражылга кончуг солун эрткен. Ужуражылганың эгезинде чурттуң Президентизи Владимир Путинниң байыр чедирген бижиин юбилейлиг шуулганда чыглып келген журналистерге ол номчуп таныштырган. Ажыл-агыйы чай чок, бачым үеде журналистер-биле ужуражыр үе тып чедип келгени дээш сайытка Россияның Журналистер эвилелиниң даргазы Владимир Соловьёв чыылганнар мурнундан четтиргенин илереткеш, шуулганны ажыттынган деп чарлаан. Ховар болур ужуражылгага журналистер ниити делегей байдалындан эгелээш, даштыкы чурттарга журналистерниң ажыл-чорудулгазынга айыыл чок чоруктуң хандырылгазының дугайында болгаш өске-даа хөй айтырыгларны салган. С.В. Лавров айтырыгларга тодаргай харыыларны бергеш: "Россияның хамаатыларының эрге-ажыктарын каяа-даа камгалап турган бис, ам-даа камгалаар бис" – деп, чугаалаан. Ужуражылга дооступ турда, сентябрь 17-19 хүннеринде эртер соңгулдаларның түңнелинден бодунуң амы-хууда ажыл-агыйы өскерли бээр дээрзин Сергей Лавров журналистерге дыңнаткан. Ол-ла кежээ “Лавров ажылындан халажыр дээн” деп медээлер журналистер аразынга дыргын тарай берген.
📢ДЫЛ ЧИДЕРГЕ – НАЦИЯ ТӨНЕР
Шуулганның программазынче кирген база бир улуг хемчег — “Культуралар болгаш дылдарны камгалап арттырып алырынга, ооң сайзыралынга национал парлалганың ролю” деп "төгерик стол" сентябрь 13-те болган. Аңаа Тывадан, Чечен Республикадан, Дагестан, Башкортостан, Кабардино-Балкария, Карачаево-Черкесия, Даг-Алтайындан болгаш өске-даа регионнардан журналистер киришкен. "Төгерик столга" Дагестан Республиканың парлалга болгаш информация сайыды Умаросман Гаджиев кээп киришкеш, национал дылды болгаш культураны катап хөгжүдеринге, ону кадагалап арттырарынга парлалга улуг рольду ойнаар дээрзин демдеглээн. Ындыг болганда, бодунуң төрээн дылында үнүп турар солун-сеткүүлдерни деткиири чугулазын чугаалашканнар. "Төгерик столдуң" башкарыкчызы, Россияның Журналистер эвилелиниң секретары, Дагестанның Журналистер эвилелиниң даргазы Али Камалов үениң аайы-биле солун-сеткүүл номчуур улустуң саны кызырлып, аныяк-өскен колдуу интернеттен медээлер номчуур апарганда, национал ёзу-чаңчылдарны, культураны, дылды чидирбези-биле үеге дүүштүр шупту демниг ажылды чорудуп, арга-сүме солчуру чугула деп чугаалаан. "Төгерик столдуң" киржикчилери боттарының регионунда төрээн дылында үнүп турар солун-сеткүүлдерниң кандыг байдалда турарын, чазак-чагыргазының кылып турар деткимчезиниң дугайында шупту кыска илеткелдерни кылган. Бодум хуумда, Башкортостанда национал дылында үнүп турар солун-сеткүүлдерни деткиири-биле, ол республиканың чазаа чылдың-на 100 муң рубль деткимчени национал дылында үнүп турар уруглар сеткүүлүнден эгелээш, бүгү солуннарга берип турарын магадап дыңнадым. Ол ышкаш меңээ карак чажы сыстып кээринге чедир адаарганчыг болган чүүл, Башкортостанда төрээн дылында үнүп турар солун-сеткүүлдерже онзагай кичээнгейни чазаа салып, ылаңгыя парлалгада башкир дылында ажылдап турар журналистериниң акша-шалыңын доктаамал өстүрүп берип турары болду. “Төрээн дылды камгалап алыр болза, ёзу-чаңчылдарывыс, культуравыс чайгаар хөгжүүр. А бир эвес дылывыс чидирип алыр болзувусса, нациявыс төнгени ол. Төрээн дылды чидирбес дээш, күштүг ажылды чүгле национал парлалга чорудуп турар, чорудар-даа. Ынчангаш национал дылында үнүп турар солун-сеткүүлдү ам-даа хөгжүдүп, чогумчалыг деткимчени чорудары чугула” — деп, "төгерик столдуң" киржикчилери түңнээн. Чанымга олурган башкир дылда үнүп турар уруглар сеткүүлүнүң кол редактору Тывада байдалды сонуургап айтырарга, уруглар сеткүүлү, аныяктар солуну чартыы тыва, чартыы орус дылдарда, а арыг тыва дылда чаңгыс солун үнүп турар деп харыылаарымга, шуут элдепсинер болду.
Төрээн дылынга бижиир хамаанчок, чугаалаар улус ховартап турар үеде, өске чоннар боттарының дылын кадагалап арттырып алыр дээш, бо хире улуг ажылды чорудуп турарын, долгандыр олурган улуг назылыг аксакалдарның үнүнүң, дылының чидиин, шынныын магадап дыңнадым. Дагестанны безин алгаш көөр чүве болза, он ажыг дылдарда солун-сеткүүлдер аңгылашпайн, чоргаар үнүп турар. Доктаамал күрүне деткимчезин ап турар. Бисте байдалды бодап келгеш, республикавыста арыг тыва дылда үнүп турар кара чаңгыс “Шын” солунче удуртур-баштаар черлер оон-даа шыңгыы кичээнгейден салып, черле ынчаш, орус-тыва дылдарда холумак үнүп турар сеткүүлдерни чаңгыс дылдыг кылдыр эде кылган болза, дээн бодалдарга бастырып алгаш, "төгерик столдан" аар үнүп келдим.
Сочиге болган шуулганга өске-даа солун хемчеглер хөй болган. Ынчалза-даа оларның аразында биске дорт хамаарылгалыг болуп эрткен "төгерик столду" маңаа демдеглеп тура, тыва солуннарның байдалы эки талаже өскерлир боор дээн идегел-биле бижидим.
📢СҮТТҮГ ШАЙЫВЫСТЫ ӨСКЕ ЧОННАР ДЫКА-ЛА АМДАННАНГАН
Чылдың-на эртип турар журналистер шуулганынга киржири, анаа-ла чаагай арын көргүзүп, далайга эштип, дыштаныры эвес дээрзин бодум хуумда үш удаа киришкеш, билген мен. Аңаа Тывавыстың адын төлептиг көргүзер дээш, өскелерден чыдып калбас дээш, бүгү күштү үндүрүп, шыңгыы белеткелдиг киржип тургаш, чаңгыс-даа хол куруг келбээнивис шын: 2018 чылда Тываның Журналистер эвилели база бир грант деткимчези-биле Республиканың караа көрбес улустарының тускай библиотеказынга “Азия төвүнүң кижилери” деп номда кирген материалдарны дыңнаар номнар кылдыр дискилерге үндүрген. Дүн-хүн чок материалдарны номчуп, монтаж кылып, ол ажылга киришкеш, бир дугаар Сочиге четкен мен. Ынчан, ол-ла төлевилел-биле Тываның Журналистер эвилели “Бүгү Россия-2018” шуулганның дээди шаңналын чаалап алгаш, чанып келдивис. 2019 чылда ийи ай дургузунда белеткенгеш, ийи барба долдур суй белектер, тыва аъш-чемни сөөртүп чорааш, “Шын” солуннуң 95 чыл юбилейинге тураскааткан таныштырылганы Сочиге көргүскеш, база-ла шуулганның тиилекчилериниң аразынче кирген бис. 2021 чылда, бо удаада, Тывадан беш кижи барып кириштивис. Баар-кээр орук өртээ болгаш өске-даа чарыгдалдарны грант акшазы-биле хандырган дээрзин демдеглээри чугула. Президент грантызының деткимчези-биле боттандырган төлевилеливисти каргыраа-хөөмейге үдеткеш, тыва танцы-самны бараалгадып тургаш, оон-моон чыглып келген журналистерге ак-көк кадактарывыс сунуп, тыва тараалыг, сүттүг шайывысты кудуп тургаш, таныштырарывыска, чыылган журналистер сонуургаан. Ылаңгыя тыва шайны катап-катап дилеп ижип турдулар. Түңнелинде, база-ла хол куруг келбедивис. Дөрт ай дургузунда могаг-шылаг чок кылган ажыл мындыг түңнелдиг болганынга бүдүү өөрдүм-даа. Кээривиске, эки сеткилдиг өөрүвүс амырап уткуп алдылар, а чамдык улустан, “Чүге-ле ол-ла улус чоруп турар апарды” – дээн, артык сеткилин-даа дыңнадывыс. Кыдыындан хайгааракчы болурунуң орнунга, бир-ле ажылды кылып, ону эчизинге чедирип тургаш, шак мындыг шуулганнарга өске журналистер чүге киржип болбас деп? Болур болбайн аан. Бир-тээ профессионал журналистиканы сайзырадыры-биле тургустунган Эвилел бар болганда, бо улуг хемчегни ол – Россияның Журналистер эвилели эрттирип турар. Ооң организастап турар бүгү хемчеглеринге киржир мурнунда, эвилелдиң кежигүнүнге кирип алыры чугула деп, чугаалаксаан ийик мен. Ынчан бүгү мөөрейлерге, төлевилелдерге идепкейлиг киришкеш, чедиишкинни чедип ап болур. Чарлаттынган мөөрейлер хөй. Ылаңгыя ТЖЭ-ниң аныяк кежигүннеринге ол дугайында албан дыңнадыр дээн мен. А ол дээрге көңгүс өске төөгү...
Шуулганның байырлыг хаалдазы Сочиниң Кышкы театрынга эрткен. Аңаа Кубань казактарының хорунуң концерти журналистерге ёзулуг улуг белек болган. Аңаа бүдүн зал туруп келгеш, диңмиттиг адыш часкап турда, ыглаар улус ыглажып, сцена кырынга артистер-биле журналистер деңге самнап-даа турду.
Сочиниң хоорай Баштыңы Алексей Копайгородский база катап келиринче журналистерни чалап артып калган.
К. МОНГУШ.
Чуруктарны РЖЭ-ниң сайтызындан алган.
#Журналистершуулганы #Сочихоорай #Тываныңжурналистерэвилели #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
