ОКТААН БОКТАН ОРУЛГА

Долгандыр октап турар богувустуң 90 хуузу чук савалар, саазыннар, арага болгаш суксун шилдери, хаптар (целлофан) болуп турар. Ону бүдүрерде эвээш эвес акша үнүп турары билдингир.

Өске чурттарда боктуң үнези алдын тывыжындан дора эвес, чүге дизе катап болбаазыраткаш, оон аңгы-аңгы ажыктыг барааннарны чиик өртек-биле бүдүрүп ап болур арга бар. Кызылды долгандыр чыдар бокту кижи бүрүзү шүгүмчүлээн чоруур. Хоорайның богун дыка аар өртек-биле үндүр дажып турар албан чери база тывылган. Ай санында олар 20 миллион хире акшаны бок өртээ дээш чондан чыып ап турар. 

Бокту мындыг хөй акша-биле үндүр октаарының орнунга, Кызыл хоорайның чурттакчызы Аюши Монгуш чук, шил, саазын кылдыр аңгылааш, катап болбаазырадыр ажылды эгелээн. Спутник микрорайоннуң кыдыында Эрзин кудумчузунда дугаары 35 гаражты хөлезилеп алгаш, бодунуң акшазы-биле септээш, бокту катап ажыглалга киирер дээш, кызып турар.

— Чоокта чаа шилдерни, чук саваларны, картон саазыннарны хүлээп эгелей бердивис. Бо үеде картон хүлээп ап турар бис, улуг садыглар ээлери колдуунда халас дужаар, мында хөй орулга чок. Күстен бээр өртээн тургузуптар бис. Картон саазыннар хүлээп алыры-биле ийи контора-биле ажылдадывыс, керээ чарып алгаш, албан черлери дужаарга, ол саазыннарны албан-биле доораар апаар. Саазын доораар херекселди садып алган бис, ам чүгле эптээр. Найысылалдың кудумчуларында контейнерлерни тургузуп каан, ынаар чук саваны аңгы октаар, а ону боттарывыс халас үндүрүп тур бис. Бо талазы-биле Кызылдың мэриязы дузалажып эгелээн, эрткен неделяда 24 шаараш сеткаларны садып берген, ам 60-ны база бээр болган, боттарывыс чүдүрүп алыр-дыр бис. Ону шуптузун найысылалдың аңгы-аңгы булуңнарында салган. Макулатура дугайында чугаалаксаарым болза, өөредилге чылы доосту бээрге, чайын школачыларның кыдырааш­тары дыка хөй чыглы берген боор, ону хүлээп алыры-биле акция эрттирер деп планнап турган бис. Бодум ийи школачы уругларымның кыдырааштары безин дыка хөй боор чорду. Ам бо аарыг хамчык дээш, арай болдунмайн барды, акцияны черле эрттирер бис, школачылар кыдырааштарын дужаагаш, каш-даа болза акшаны ажылдап алыр кылдыр азы аъш-чем-даа садып алыр кылдыр.

Колдуу улуг улус бок октавас, солуннар, номнар, саазыннарны долдур чыып алган боор, ону база хүлээп ап, боттарывыс чеде бергеш, чүдүрүп ап болур бис. Мында шупту кады төрээннер оолдары ажылдап турар бис, күш четпейн тур бис, чарлал берип каарга, кым-даа долгавас-тыр, ол хирезинде ажыл чок дээрлер, бээр чалаарга херекке албайн турар.

Хирлиг ажыл деп бодап турар, мында хир-чам чок, боттарының-на октаан богу-дур. Боктуң хөй кезии чук савалар, шилдер, хаптар болуп турар. Мону мынчаар чыггаш, дужаагаш, акша ажылдап ап болур арга бар-дыр. Анаа ажыл чок олурбайн, мынчаар ажылдаар болза деп бодаар мен. Каш-даа кижи бо ажылды кылыр болза, харын эки болур, бок эвээжээр кылдыр. Ажыы-биле чугаалаарга, бо ажылда “конкуренция чок”. Бо дээрге анаа бок-тур, ону көвүдетпейн, харын-даа болбаазырадыр ужурлуг. Мында чоогувуста улуг бок бар, ол дагны дургаар бок хүннүң-не көвүдеп турар. Ол дагда октаан боктуң 90 хуузу чук савалар, саазыннар болгаш шилдер чорду. Ынчангаш бокту эвээжедир ужурлуг.

Бокту даштыкы чурттарда болбаазырадып турар, а соңгаар хоорайларда аңгы чыыр апарган. Бис бажыңывыста бокту аңгы чыып тур бис, чугаалашкаш, мынчаар чаңчыгар-дыр дээш.

Мында чыып алган бокту Абакан чедирип тур мен. Иркутск хоорайда бир улуг фирма-биле дугуржуп алгаш, ынаар дужаап турар бис. Сибирь округтан 6 кижи каттыжып алгаш, чаңгыс черге Красноярскиге чедирер бис, мээң чүъгүмнү Абаканда эжим бодунуң чүъгү-биле кады машиназынга чүдүрүп алгаш, Красноярскиге чедирип бээр. Барнаул, Кемероводан бо-ла ажылды кылып турар улус шупту поездиге бир вагоннуң өртээн төлээш, Иркутскиже чортуптарывыска, ында дугуржуп алган фирма биске акшаны шилчидип бээр. Чаңгыс кижиге мону ырак хоорайже чедирер дээрге өртек-хөлезини хөй боор, орулга-даа кирбес. Ынчангаш шупту мын­чаар дугуржуп алганывыс бо.

Оон ыңай мындыг болуушкунну чугаалап көрейн, эрткен чылын эштерим-биле дыка чараш аржаанга дыштанып барган бис, болза-даа онза оран чорду, бир эжим дроннуг, ооң-биле тырттырып турган. Мээң кайгаан чүвем, ында дыка улуг даг бар, ооң артында чылдар иштинде чыглып калган бок дыка хөй, ол бокту арыглаары берге айтырыг чорду. Мында эштерим-биле ол бокту канчап аштап арыглаптарыл деп, чугаалажып тур бис. Ооң соонда кижи боданы бээр чорду, каяа-даа чорааш, бокту октавайн, чыып чорааны дээре, бодувустуң чуртувусту мынчаар арыглап, камнап чорза эки. Чоок­та чаа Көк-Тей чорааш, ында шоо­дайларны бокталдыр октапканы чараш эвес болду. Ам мындыг бодалдыг бис, чайын хөлдерге — Чагытай, Хадың, Дус-Хөлге дыштанып баарда, машинамга кожугну (прицепти) сөөртүп алыр чордум. Эштерим-биле чук сава, шилдерни чыып алыр чаңчылдыг бис. Олар баштайында: “Сен бо кандаай кижи сен, хирлиг бок чыыр” — деп турганнар, ооң соонда боттары дузалажып эгелээн, ам шуут өөренип калган, мээң ажылымны деткип, үнелеп турлар.  

Мен бодум иштики херектер адырының халажылгада ажылдакчызы-дыр мен. Амгы үеде хүндүлүг дыштанылгаже үнгеш, бодумнуң хууда ажылымны кылып турарым бо. Бо дээрге ажылдың бир дугаар чадазы-дыр, чук саваны, саазыннарны бөле шарыыр (пресстээр), оон чүдүргеш, соңгаар дужаар. Ам дараазында сорулгавыс болза, чук саваларны маңаа болбаазырадыр, оон тротуарлар, тудуг материалы кылыр. Оон спорт шөлдери кылыр планнар бар, херекселдерни бодум чээли-биле садып алдым. Неделяда 10 тонна картон чыыр, оон 50 тонна чедерге, чүдүргеш, чорудар. Гаруданың чыгган саазыннарын боттары эккеп дүжүрүп турар. Ооң мурнунда улуг бокче октап турганнар.

Кожууннардан сонуургап айтырып турарлар, аңаа ажылдаар төлээлер херек деп чарлаан мен, чүгле Эрзинден долгап келди. Килде 2 акша (чук). Бир эвес бо аарыг эвес болза, өртээн моон өстүрүп алыр турган бис. 100 килден өрү эккээрге өстүрүп берип болур. Бо ажыл аайы-биле Кемерово, Красноярск четтим, акциялар чарлап турар чорду.

Шуптузун боттарывыс үндүрүп турар бис. Улуг улус база долгаар, чук саваларны алыңар, чыып калдывыс дээр. Садыгларлыг улус саазыннарны чыггаш дужаар болза эки. Улус бок аңгылаарындан чалгаараар-дыр. Садыгларда бараан хөйү-биле кээп турар, картоннар шуут эңдере боор, бистиң-биле дугуржуп алырга ажырбас, баргаш, чүдүрүп алыр бис.

“Аян” фирмазының шилдерин хүлээп алыр бис, амдыы­зында сезен копеекке алыр, оон чоорту өстүрер. Чугаамны доозуп тура, чук саваларны, шилдерни, саазыннарны черле октавайн, биске дужаап болур силер. Ылаңгыя, улуг садыглар ээлери, албан черлери картон саазыннарны бо бүдүрүлгеже дужаарын сүмелеп тур мен – деп, Аюши Галсанович чугаа­лады.

Колдуу картон, чук савалар, шоодайларны, шилдерни ду­жаап болур. Чижээ, чук саваларны (колаларны) өң аайы-биле аңгылаар, хүрең, ногаан, ак дээш.  Тротуар плитказы кылыр планныг, дериг-херекселин эптеп, тургузуп алгаш, ажылды эгелээр деп турар.

редакциядан:Ооң эгелээн ажылын деткимче кылдыр ТР-ниң өөредилге болгаш спорт яамылары макулатура чыыр ажылга акциялар эрттиреринге дузалажырын чугаалаан.

Чүгле Кызылдың чурттакчыларынга эвес, республиканың чонун Аюши Монгуштуң эге­лээн ажылын деткип, чуртувусту бокталдырбайн, болдунар шаа-биле чук саваны, шилдерни, саазыннарны Кызылда Эрзин кудумчузу 35-ке эккеп, ылаңгыя садыг-саа­рылга черлери, организациялар аңгылап чыггаш, дужаарын диледивис.

Бистиң корр.