Хөөмейимни, сыгыдымны
Хөмге суккаш, чүктеп аар мен...
Малчын араттар ыры-шоорун сала бээрге, кижиниң катап-катап дыңнаксаазы кээр, көрүксээри дам баар болду. Шынап-ла, оларның аразында онза салым-чаяанныглар бар-дыр. Социал четкилерге малчыннарның ыры-шоорну бараалгадып турарын чон көрүп, сонуургап турар.
Бо чылдың Наадым байырлалынга тураскаадып, Республиканың улусчу чогаадылга болгаш дыштанылга төвүнүң ажылдакчылары малчыннар аразынга ыры мөөрейин эрттирер деп сорулганы салып алганнар. Июнь эгезинде мөөрейниң кожуун чергелиг чадазын эрттирер деп кыйгырыгны салган турган. Ук мөөрейни ТР-ниң культура болгаш көдээ-ажыл агый яамызының деткимчези-биле эрттирип турар.
«Ыраажы малчын» мөөрейни чоннуң ыры күүседилгезинге сонуургалын оттуруп, хөй ниитилелге ыры культуразын калбаа-биле чаңчыктырар, ырлаар салым-чаяанныг малчыннарны хаара тудуп, оларны деткиир база эң-не тергиин аянныг ыры күүседикчилерин илередир, бедик утка-шынарлыг чараш ырыларны хүндүлеп, аңаа чоргаарланып, чон аразынга нептередир, малчын кижиниң овур-хевирин чогуур деңнелге көргүзер, хей-аъдын, ат-алдарын чон мурнунга бедидер сорулгаларны салган.
Аарыг-хамчык үезинде хөй-ниити хемчеглерин эрттирерин соксаткан байдалды өөренип көргеш, ук мөөрейни социал четки дамчыштыр (онлайн) эрттирер деп шиитпирлээн. Июнь айның дургузунда кожууннарда культура эргелелдери мөөрейге киржир күзелдиг малчыннарның чыып, оларның аразынга база мөөрейлерни эрттирген. Ыраажылар болза, арат ажыл-агыйлыг болгаш хуу малдыглар база “Аныяк өг-бүлеге кыштаг”, “Инек - чемгерикчи малым”, “Чаа сорук” деп губернатор төлевилелдериниң киржикчилери, бо мөөрейни кончуг улуг сонуургал-биле хүлээп ап, идекпейлиин көргүскеннер.
Киржикчилер мөөрейниң негелдези-биле малчын кижиниң амыдыралынга тураскааткан, чер-чуртун алгап ырлаан, Наадым байырлалының дугайында чаңгыс ырыны күүсеткенин база боттарын видео дамчыштыр таныштыргаш, шииткекчилерже чорудуп турган. Бо үеде чайлагларже ырай берген-даа болза, күзели күштүг малчыннарның талантызын деткип, тус черлерде культура ажылдакчылары видеоажылдарны тырттырарынга база ажылын кылырынга улуг дузаны чедиргеннер.
Ниитизи-биле кожуун чергелиг мөөрейге 106 малчын киришкен, оларның 46-зы эр хиндиктиг көдээ ишчилер. Хар-назын аайы-биле ылгаар болза, эң улуг назылыг киржикчи 79 харлыг Алдын-Кыс Очуровна Монгуш, Чөөн-Хемчиктиң Шеми-Бажы деп черде хуу малын азырап чоруур. Ол кожуун чергелиг мөөрейге киришкеш, "Уян үннүг малчын" деп атка төлептиг болган. Кожуун чергелиг мөөрейге 25 харга чедир 14 аныяк малчыннар киришкен. Оларның аразында эң аныяа Бай-Тайга кожуундан 18 харлыг Анюта Тостан, ооң өг-бүлези “Инек – чемгерикчи малым” төлевилелдиң киржикчилери. Улусчу чогаадылга төвүнүң социал четкилерде арыннарынга июль эгезинден тура кожууннарга болган мөөрейиниң тускай шаңналдар алган киржикчилерниң видеоажылдарын бараалгадып эгелээн турган. Малчыннарның ырлап турарын ниитизи-биле 25 муң ажыг көрүкчүлер сонуургап, көрген. Бо күзүн кожууннарга болуп эрткен мөөрейлерниң бирги, ийиги, үшкү чергениң дипломнарын алган ыраажыларның база “Ыраажы малчын” деп республика чергелиг мөөрейге киржир 17 малчынның видеоажылдарын социал четкилерге көргүзер.
Хүнге арны дадыга берген, тыва национа идик-хевин кеткен, бодунуң үнү-биле үделге чок сырынналдыр ырлаарга, ооң артында чараш бойдустуң делгеминде оъттаан мал, ээзиниң өткүт үнүн таалап, дыңнаалап турганын көөрге, солунун, чоргааранчыын! Шак бо мөөрейниң онлайн хевирге эрттиргениниң бир эки талазы – чүс ажыг малчыннарның Наадым байырлалының тускай байырлыг эзиминге алзып, хей-аъды бедип, улуг байырлалга киришкен ышкаш хөөнү ожааганы. Быжыг тура-соруктуг, шудургу, ажылчын көдээ ишчилеривистиң күш киирип турар иштики делегейи делгем болгаш уян деп чүүлдү бо мөөрей бадыткап турар.
Салым-чаяанныг малчыннар Тывада хөй, оларның чамдыызы мөөрей дугайында соңнай билген-даа бооп чадавас. Ынчангаш, мурнай дыңнадыры болза, Улусчу чогаадылга төвү “Ыраажы чылгычы” деп чаа төлевилелди белеткеп турар. Ол ышкаш келир чылын “Ыраажы малчын” деп мөөрей катап болур деп дамчыдар болза частырыг эвес боор. Чылдар өттүр чыккылама соокта-даа, чиргилчинниг изигде-даа мал соондан чоруп, кашпалдарга, ховуларга чаңгыландыр ырлап чорууру онза. Тываның көдээ ажыл-агыйын сайзырадып чоруур малчыннар бо хүнден эгелеп, Улусчу чогаадылга төвүнүң эрттирип турар мөөрейлеринге идепкейлиг киржири-биле белеткениптер боор деп идегедивис.
Виктория Аймаа,
Республиканың улусчу чогаадылга болгаш дыштанылга төвүнүң килдис эргелекчизи.
