Тываның чедери берге черлеринде чон чизелээр ажыл доозулган дээрзин Красноярскиниң статистика албаны дыңнадып турар.
Енисей Сибириниң девискээринде чедип алыры берге черлерге чизени хуусаа бетинде кылган. Красноярск крайда 96 суур бар болза, Хакасияда ындыг черлер чок болган. Тываның Бай-Тайга, Каа-Хем, Бии-Хем, Тере-Хөл, Тожу, Улуг-Хем — алды кожууннарында 21 суур чедери берге черлерге хамааржыр.
Баш бурунгаар санаашкын-биле Енисей Сибириниң чедери берге черлеринде 12 муң кижи чурттап турар-даа болза, чизечилер муң-муң чурттаар оран-саваларны болгаш чурттап болбас тудугларны барып көрүп, байдалын шинчилеп турган. Чизе ажылының ийиги кезээнге 45 кижи: 36 чизечи, 4 хынакчы, 5 үдекчи ажылдап турган.
Чизениң бир дугаар кезээн 2020 чылдың октябрь биле декабрь айларда Бай-Тайганың Кара-Хөл, Улуг-Хемниң Эйлиг-Хем суурларга эрттирген. Красноярск крайның Богучанск районнуң чедери берге Каменка суурунуң чурттакчыларын бо чылдың январьда чизелээн.
Суурларга чедип алырда, чизечилер моторлуг хемеге, вертолетка, чазаглыг орук чок черге автомобильдиг, вездеходтарлыг чоруп, чадаг-даа кылаштажып-даа чораан. Суурларның чурттакчыларының аразындан орук-чирикти эки билир үдекчилерни, тус-тус черлерниң чону-биле дыл-домаан билчип, чугаалажып харылзажыр дээш, очулдурукчуларны база эдертип ап турган.
Дааш-шимээнниг хоорайдан оранчок ырак озалааш черде турар бичии көдээ суурларның чону бойдус-биле тудуш харылзаалыг чурттап чаңчыга берген. Хоорайжыларның оларга аалдап кээп чорааны ис чок барбас.
– Чедери берге черлерниң чурттакчылары чизени эки билип, ооң айтырыгларынга улуг сонуургал-биле харыылап турганнар. Олар чонну чизелээр ажылынга улуг харыысалга-биле киржип турган. Амыдыралдың кадыг-бергезинге дадыккан, сайзыралдан хоорук черде чурттап чоруур улустар болганда, эрге-чагырга органнары оларның дугайында билип алыр болза, ынчан оларга дузалап болур дээрзин эки билип турары чадавас – деп, Альбина Руднева, Красноярскиниң статистика албанының удуртукчузунуң оралакчызы демдеглээн.
Енисей Сибириниң чедери берге черлеринде чеже кижиниң чурттап турары, оларның социал-демографтыг тодарадыы чүгле Бүгү Россияның чон чизезиниң медээлериниң дөгерезин сайгарып ажылдаан соонда билдинер. Чизечилерниң чыгган медээлери херек кырында эвээш санныг чоннарны деткиир талазы-биле программаларны ажылдап кылгаш, боттандырарынга, аъш-чем болгаш эм-таң чедирерин планнап алырынга, транспорт аргыжылгазын, харылзааны сайзырадырынга база чугула херек.
Бүгү Россияның чонун октябрь 15-тен ноябрь 14-ке чедир чизелээр. Бүгү Россияның чон чизезинге чурагайлыг технологиялар ажыглаар. Эң кол чаа чүүл дээрге «Госуслуги» порталынга электроннуг чизениң арнын кижи боду долдуруп болуру. Бажың-балгат кезип, чон-биле ажылдаар чизечилер тускай программалыг планшеттер ажыглаар. «Мээң документилерим» күрүне болгаш муниципалдыг хандырылгалар чедирер хөй ажыл-хүлээлгелиг төптерге, чизе участоктарынга чизеледип ап болур.
Р. ДЕМЧИК очулдурган.
#Бүгү_россияныңчончизези #Красноярскстат #Чедерибергечерлер #Тыва #Тува #Шынсолун #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
