Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

ШЕРИГ КОМИССАРЫ – МОӉГУШ СУВАК

26 июля 2021
30

Моӊгуш Сувак ышкаш шериг сайыттары чүс чылда чаӊгыс катап төрүттүнер дижир. Олар хөлзээзинниг чымыштыг берге үелерде шеригниӊ болгаш чурттуӊ салым-чолу дээш харыысалганыӊ аар чүъгүн боттарынга хүлээнип алганы-биле, төөгүге көстүп келир.

Моӊгуш Чөвекович Сувак – Тыва Арат Республиканыӊ шериг сайыды, Тыва арат хувискаалчы намныӊ Төп Хораазыныӊ кежигүнү, ТАР ордениниӊ, ССРЭ-ниӊ үш ордениниӊ болгаш алды медалыныӊ эдилекчизи, Ада-чурттуӊ Улуг дайыныныӊ киржикчизи, чээрби вектиӊ маадыры.

Аныяк офицер Сувак 24 харлыг турда, ону ТАР-ныӊ каттыштырган аъттыг шериг штавыныӊ даргазынга томуйлаан. Кызылга шериг хоорайын, ылавылаарга Тываныӊ аъттыг шериг полугунуӊ казармазы, штавы болгаш аът кажаазын тутканы, шеригни дайынчы техника, боо-чепсек болгаш идик-хеп-биле четчелээни ооӊ ачы-хавыяазы болур.

Москваныӊ Михаил Фрунзе аттыг шериг академиязынга өөренип тургаш, программада кирген эртемнерниӊ шуптузун тергиин эки демдектерге шиӊгээдип алганы дээш академияныӊ Хүндүлел бижии-биле шаӊнаткан. Тергиин өөредилгези дээш өөрүп четтириишкин бижии-биле беш катап шаӊнаткан. Совет Эвилелиниӊ маршалы Семён Будённый аӊаа селемени үнелиг белек кылдыр берген.

Моӊгуш Чөвековичиниӊ күш-ажылчы болгаш дайынчы ачы-хавыяазыныӊ дугайында номчааш, ооӊ өөрениринге салым-чаяанныын, бодунуӊ билиин херек кырынга боттуу-биле ажыглап билирин эскерип болур.

Тыва арат хувискаалчы нам аӊаа «Ше­риг курлавырынга 16 хардан 50 хар чедир назылыг тос муӊ ажыг эр улусту 110 шак иштинде өөредир программа-биле белеткээр» деп даалга берген. Даалганы чедиишкинниг күүсеткен соонда, ол 31 харлыында Тываныӊ арат революстуг шерииниӊ полковниги, ТАР-ныӊ шериг сайыды апарган.

Тываныӊ арат революстуг шерииниӊ солдады, сержантызы болгаш офи­цери­ниӊ чаа ылгавыр демдээн киирериниӊ дугайында Чарлыкты ТАР-ныӊ Биче Хуралыныӊ Президиуму 1943 чылдыӊ август 5-те шериг яамызыныӊ саналы-биле үндүрген.

Шериглерниӊ хүн бүрүде болгаш да­йын­чы погоннары, кызыл шеригжилерден бир янзы турган. Улуг, ортумак, биче дужаалдыг башкарыкчы командылал болгаш бөдүүн составтыӊ погонунуӊ кыры мугур төгериктелчек болгаш ооӊ кырынга узуну 4 см көк дилиндекти даарап каан.

Ада-чурт дайыныныӊ үезинде фронтуга маадырлыг чоруун көргүскен Тываныӊ бирги эки турачылар отрядын тургузарынга Моӊгуш Сувак идепкейлиг киришкен.

Кызыл Шеригге болгаш ССРЭ-ниӊ улус ажыл-агыйынга бээр 50 000 дайынчы аъттарны шилиир даалгазын ол бүрүнү-биле күүсеткен.

Тыва аъттар харны казып тургаш, оъттап алыр, херии, ырак-узак чер чоруур­га, кончуг шыдамык мал дээрзин Совет Эвилелиниӊ маршалы Семён Будённый дайын үезинде үнелеп чугаалаан.

Ровнонуӊ 8-ки гвардейжи аъттыг ди­визиязыныӊ командылалы тыва дайынчыларны бедии-биле үнелээш, ТАР-ныӊ удуртулгазынга 1944 чылдыӊ февраль 17-де чагаа бижээн:

«Ровнонуӊ гвардейжи аъттыг диви­зиязыныӊ алдарлыг дайынчы херээнге, бистиӊ одуруувуста эки турачылар болуп, немец-фашистиг эжелекчилер-биле демисежип турар Силерниӊ Төрээн чуртуӊарныӊ оолдары шылгарап турарлар. Капитан Кечил-оолга командылаткан Тыва эскадроннуӊ быжыг тура-соруктуг шериглери, сержантылары болгаш офицерлери дайынчы оруунга тулган маадырлыг болгаш эрес-дидим чоруунуӊ үлегерин көргүскен.

Дайзыннар дириг күш болгаш техника талазы-биле тергиидээн эӊ берге демисел үезинде, тывалар амы-тынын харамнанмайн туржуп, командирниӊ дужаалы чокка чаӊгыс базым-даа аткаарлаваан. Силерниӊ Төрээн чуртуӊарныӊ оолдары гвардияныӊ одуруунга өжээти дайзын-биле демисежип тургаш, бистиӊ казак каттыжыышкыннарывыстыӊ алдар-адын, аъттыг шеригниӊ алдар-адын өрү көдүрген.

Силерниӊ Төрээн чуртуӊар чүреккир, эрес-дидим, быжыг тура-соруктуг оолдарны өстүрүп кижизиткени дээш, Силерниӊ өмүнээӊер-биле бүгү тыва чонга өөрүп четтиргенивисти илергейлеп тур бис».

Тыва экскадроннуӊ шупту солдаттарын, танкычылар бөлүүн Моӊгуш Чөвекович боду өөредип белеткеп турган болгаш, оларны эки билир. Дайындан ээп келбээн шериглерниӊ өг-бүлезинге багай медээ дыӊнаткан чагааларга сайыт адын салгаш, кожууннарже чорудуп турган. Дыка хөй таварылгаларда «Ол мээӊ хүлээлгем-дир!» – дээш, дайынчыларныӊ аал-оранынга боду барып четкеш, дыӊнадып турган.

ТАР-ныӊ Совет Эвилелиниӊ составынга кирген соонда, 33 харлыг полковник Сувак Моӊгушту Тыва Автономнуг областыӊ шериг комиссары кылдыр томуйлаан.

Совет Эвилелиниӊ өске шериг округтарындан офицерлер, хөй нуруузунда фронтучулар, чедип кээрге, оларны ажылдадыры-биле улуг кожууннарга каттышкан шериг комиссариаттарын 1944 чылдың декабрьда тургузуп эгелээн. Кожууннарга болгаш келген офицерлерге практиктиг дузаны чедирип, организас­тыг, материалдыг, саӊ-хөө айтырыгларын шиитпирлээринге дөрт чыл эрткен.

Хүн бүрүнүӊ чымыштыг ажылыныӊ уржуундан Моӊгуш Чөвековичиниӊ кадыы кошкай берген, эмчилерниӊ сүмезин барымдаалааш, ол 1951 чылда, 40 харлыында Совет Шериг кадрларыныӊ ажылындан халашкан.

Моӊгуш Чөвекович Тыва Арат Респуб­ликага болгаш төрээн чонунга кызыгаар чок бердинген сеткилинден бараан болуп чораан.

Дайынныӊ болгаш тылдыӊ маадырларынга мөӊге алдар! Мөӊге алдар!

Тыва Республиканыӊ Шериг комиссариады белеткээн.

Рада ДЕМЧИК очулдурган.

#ТАР100 #Төөгү #Тываныңшеригкомиссариады #Тыва #Тува #Тувамедиагрупп #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva