“Шын” солуннуң редакциязынга ТР-де солдат иелер комитединиң удуртукчузу Эремаа Доржу шериг хулээлгезин эрттирип турар оолдарның ада-иелери-биле кады байдалды чугаалаан. Бо айның ортан үезинде Амур облазынга Эремаа Маспый-ооловна-биле четкеш келген ада-иелер бар.
Амгы үеде шериг баар оолдарны база шилип турар апарган. Шилгедек, кадыы эки, “А” категорияга хамааржыр оолдарны апаарга, Амур облазынга четкен дораан, Кемероводан келген оолдар-биле маргыштыг байдал үнген. Ооң түңнелинде буруулуг кижилер чүгле тыва солдаттар деп майор эргелиг кижи: “Силер харыылаар силер, тывалар...” – деп турган. Оон ынчаар-ла шериг-даа көрбээн оолдарны СИЗО-же киирипкен. Өске оолдарны база кызып-кыйып турар. Ынчангаш ол оолдарның ада-иелери бир ай ишти Благовещенск хоорайга чурттааш, ужуражып чадап каан болган. Амгы үеде байдалы кандыгыл дээрзин, ада-иелер боттары тайылбырлап турлар:
– Март айда шериг кезээнге баргаш, ол оолдарга ужуражып, тайылбырын бижидип, ат салдыртып алган бис. Арай боорда ужуражып чоруп турган бис. Аргалыг-ла болза, бисти киирбезин бодаар. Айтырыгны чидии-биле тургузуп, хоойлу езугаар негеттине бээривиске, ынчан кээп байдал чүгээр болуп турган. Оолдарга ужуражырывыска, канчаар чогуш-кырыштың болганын чугаалап бергеннер. Байысаалга үезинде боттарының телефонунга тырттырып алган чугаазы бар болду, оларны биске чорудуп берген.
Тырттырган чугааларын дыңнаарымга, болчукчунуң-даа, истекчиниң-даа талазындан ыйыдыышкыннар, оон меге өчүктер илерээн. Эртенинде дораан шериг прокуратуразынга бардывыс. Бисти арай хүлээксевес. Тырттырып каан чугааны прокурорга дыңнадыптарывыска, арны-бажы кызып, төндүр дыңнаптарга, мону база кожуп каарын диледивис. Сөөлүнде бисти шыңгыы деп билгеш, ынчан чымчап, көңгүс өскерли бергеннер. Бистиң эккеп берген документилеривисти боттары хоолгалап, боттарынга арттырып ап, биске аажок болду. Ол дораан Благовещенскиниң шериг прокурорунуң адынга хомудалды бижээш, ол хоолгалап каан чугаавысты (бижикти) кожуп кагдывыс.
Оон истелге комитединде истекчиге баарывыска, оралакчызы бар болган. Бис-биле чугаалажыксавас, аргалыг болза, бо улусту чорудуптарын бодаар. Кандыг сорулгалыг келгенивисти чугааладывыс. Эртенинде баарывыска, дүүн чаа-ла хуралдап турган, даргазы “коронавирустан аарый берген” болду.
Бис 2-3 шак манаан бис, даштыгаа ужуражып алыңар дээр болдулар. Шериг полициязының даргазының дужаалын берген соонда, 2 оолду эттеп каапканының дугайында Каң-Херелге билдириишкин бижиттирип алдывыс. Каң-Херелдиң чугаазы болза, "Мени ат салып бер, бурууну бодуң ап ал" деп турган. Каң-Херел чок ындыг чүве болбаан дээш турар чорду. Кемероводан чепсектиг оолдар чепсек чок тыва оолдарже халдаарга, чепсек чок оолдар буруулуг болуп турар. Шериг прокурорунга база ужураштывыс. Истекчиниң шын эвес херек истеп турарын Хабаровскиде улуг истанцияже чорудуптувус. “Силерниң ол херээңер бадыткаттынып тур” дидир. Ол оолдарга меге “буруулуг мен” деп ат салдыртып алган болчукчуларга удур хомудалывысты база чоруттувус. Чүге дизе болчукчу кижи хүлээнип алган соонда, камгалаар ужурлуг.
Шериг кезээниң офицеринге шын эвес ажылдап турарының дугайында херектен оттуруңар. Бир эвес ол офицерлер эки ажылдап турган болза, аңаа чогуш болбас, бот-боттарын көөр хөңнү чок байдалдар кажанда-даа тургустунмас деп телефон дамчыштыр чугааладывыс. Оон өске шериг кезектеринден Амур облазында тыва оолдарны шуптузу Тывазынга эрттирген болза деп, идегеп турар бис, аңаа ол оолдарны арттырып каары дээрге, берге херек-тир. Кыр-кырында ол херектер ам-даа болуп турар, өске солдаттарга база билдириишкин бижип, херектерни оттуруп турар.
Бо оолдар ам-даа берге байдалда. Чиңгине прокуратураже база чагааны бижээш, чорудуптувус. Тыва оолдар Кемеровонуң чепсектиг оолдарынга эттедип алган, буруулуг апарган деп чагааны база бижээн бис. Ындыг чүве турбас ужурлуг. Амур облазында турар тыва оолдар хөй. “Бисти моон өске кезекче чорудар болза эки” деп, дилеглиг болду. Амур областан өске чоок кезектерже азы Тываже чоруткан болза деп бодалдыг бис. Ол дугайында чугааны база удуртукчулар-биле чугаалажыр болдувус. Даргалар-биле сүмелешкеш, ажылды улаштыр кылыр бис. Оолдарывысты шеригге аппарып алгаш, ол улустуң эрге-ажыын хажыдып турар дээрге-ле, биске тыва чонга дыка сагыш чованчыг-дыр – деп, Эремаа Доржу байдалды тайылбырлады.
Оон ыңай солдат оолдуң авазы немей чугаалады:
– Оглумну кыштың соогунда идик-хеп чок январь айда Сизо-га олуртуп турган. Оглувуска чүгле Эремаа Маспый-ооловна таварыштыр ужурашкан бис. Ужуражырывыска, март айда хоругладга турда база-ла немей бир херек оттуруп каан болду. Та кайыын кээп турар херектер чүве. Буруу чок-даа черге ат салып бербейн турган кижи. Улуг хыналданы комиссия келгеш, сайгарып бээр кылдыр дилеп тур бис. Ол херектер оожургаар тудум, өөскүп турары хомуданчыг. Истекчи: “Бо солдатты суп калыңар, өчүүнге ат салзын: – деп долгап турган. Мээң оглум 4 ай ишти чыдып келди. Ынчангаш бо тыва оолдарның мурнундан бо херекти шын истеп база оолдарывысты үндүрүп бээри-биле бо улуг даргаларывыстан дуза дилеп турар улус-тур бис – деп, Каң-Херелдиң авазы хомудалын чажырбады.
Белогорск хоорайда ийи шериг кезээнде оолдар база бар болган. Бо ада-ие биле юрист ол хоорайда шериг училищезинде чурттап турар оолдарга база ужурашканын немей чугааладылар.
Саяна Монгуш белеткээн.
