ТАР-ның 100 чылдаанынга
1954 чылдың июньда областың партия школазын доостум. Партия обкому мени «Шын» солун редакциязынга ажылдаары-биле чоруткан. Ынчан уруум Анна 7 айлыг турган.
Солуннуң редактору Доңгак Одай-Сүрүңович Бегзи. Мени редакцияның партия килдизиниң партийжи амыдырал чырыдар ажылдакчызы кылдыр хүлээп алды. Ол килдистиң эргелекчизи Кара-Тоннуг Допчунович Маады. Оон аңгыда, солунувус мындыг килдистерлиг: чагаа килдизиниң эргелекчизи хоочун башкы Алексей Хүреңович Алдын-Херел, информация – Василий Чажай-оолович Байыр, уран чүүл, чогаал килдизиниң эргелекчизи Дамба Өдекеевич Салчак, корректор Минчеймаа Шожаң-Хөөевна Ондар, орустап, тывалап парлап турда, магалыг, секретарь-машинакчы Антонина Аржакова, чурук тырттырыкчызы Феоктисов, чолаачывыс Уколов.
Бижикчилерден келген чагааларны солунга үндүрери-биле эдип-чазап кылыр ажыл меңээ кедергей берге болуп турган.
Мээң даргам Маады Допчунович ону дыка-ла эдип-чазаар, артында кызыл карандаш-биле эдерге, меңээ ыядынчыг, бертсинчиг, бодумга чөгенчиг-даа турган.
Оон кызып тургаш, парлап бижиир ажылды өөренип алдым.
«Шын» солун ынчан айда элээн каш катап үнер турган, ол үнерге, дораан ооң чедер-четпезин хуралдарга, «летучкаларга» сайгарылгазын кылгаш, түңнелин хана-солунга бижээш, азыптар.
Бир катап сайгарылга үезинде Салчак Дамба санал берип шүгүмчүлээш, бир ажылдакчының арнынче чаңгыс салаазын айтып алгаш, аажыланып турда, фотограф тырттыргаш, чуруун үндүргеш, хана-солунга азып каан. Салчак Дамба ону көргеш, аажок хорадап изигленген, а ажылдакчылар ону кочулап, бүдүү каттыржып-даа турганнар.
Редакторувус Доңгак Одай-Сүрүңович боду кончуг кижизиг, ажыл-албаны дээш кызымак, ажылдакчыларындан негелделиг, чончу. Удуртукчувустуң соңгу кадайы арыг Кавказ чурттуг, ынаар курорттап чорааш, таваржып, танышкаш, Тываже катай келгеннер.
Өөнүң иштиниң дугайында чоок өөрүнге чугаалап олурган: «Мен ажылдаан шалыңымны олчаан-на аппарып берип каар-дыр мен. Ол акша-биле хөй-ле алдын, мөңгүн каасталгалар садып алыр. Оон акша четпес деп-ле, негеттинип олурар».
Кадыының байдалы арай кошкак хирезинде шимченгир, спортка ынаа аажок. Бир катап часкаар парк аксынга дошка кышты үдээн байырлалда тургузуп каан улуг, бедик шоңнуң бажынга чедир чанагаш туттунуп үнгеш, бирги чергениң шаңналын алганын көргеш, магадап-даа, кээргеп-даа турдум.
Доңгак Одай-Сүрүңович Бегзи 1953-1958 чылдарда «Шын» солуннуң кол редакторунга, ооң соонда солунга чуртталгазының төнчүзүнге чедир ажылдаан.
Доңгак Одай-Сүрүңович 1918 чылда төрүттүнген, Тывада билдингир чогаалчы, журналист, шүлүкчү, очулдурукчу, СССР-ниң Журналистер эвилелиниң кежигүнү, «Өңнүктер дугайында тоожунуң» автору. Ю. Рытхэунуң чогаалын тыва дылче очулдурган.
1972 чылдың чайынында чок болган. Сөөлгү кажыыдалдың үдээшкинин амгы 2 дугаар школадан ырак эвесте Дружба кудумчузунга турган улуг девискээрлиг ыяш бажыңга эрттирген. Бажыңның ээзи школаның хоочун башкызы дуңмазы Анастасия Степановна Спирина өөнүң ээзи Калзан Одай-Сүрүңович.
Шынның коллективи, ха-төрелдери, чону аңаа чыглып келгеш, сактыышкынны кылып үдээн, мен база барып үдештим.
Зоя АРАКЧАА, күш-ажылдың хоочуну.
КИИРИЛДЕ: Тываның дириг төөгүзү, “Шын” солуннуң үежизи, 95 харлыг (12.02.1926 ч) улуг өгбе, Зоя Папагаевна Аракчаа дугайында солун-сеткүүлдерге хөй чырыдып бижип турган. Ону хөй улус таныыр, билир, хүндүлээр. Эң-не кайгамчык чүүл, бо хире дөгүй берген назынында карак-шили чок солун-сеткүүлдерни номчуп, үнген-кирген чону-биле аралажып, телефон дамчыштыр долгажып, хөөрежир, идепкейлиг эне. Ооң допчу намдарын бижиир болза, бир улуг ном үнүп кээр. Хүндүлүг эне амгы үеде шак ындыг номну боду бижип дооскаш, удавас парлалгаже үндүрер дээш, белеткенип турар. Ном дээрге шала бөдүүн апаар боор, ону үнелиг документалдыг төөгү материалы дизе, хөөредиг болбас. Бо чылдың март айдан тура хоочуннуң бо бижип алган мемуарының очулгазынга киришкеш, хоочуннуң чарт угаанын, чылдар, кижилер аттарын, кайы шагда болган болуушкуннарны дүүн болган чүве дег, чугаалап, бижип турарын хол-биле тудуп көргеш, дыка-ла магадаан мен. Ном удавас чырыкче үнүп кээр. Ону хөй кижи четтикпейн манап турар.
Карина Монгуш
