Сибирь язвазы – малдың халдавырлыг аарыы, ону кижи аарыг малдың бодундан азы ооң алгы-кежинден халдадып ап болур. Дыка хөй көдээ ажыл-агый мал-маганы – чылгы мал, соңгу чүктүң ивилери, бода болгаш шээр мал, хаваннар - сибирь язвазындан аарып турарлар.
Амгы үеде ук аарыг доктаамал эвес шынарлыг, ынчалза-даа өйлеп-өйлеп ол-бо черлерге өөскүп болур. Сөөлгү үениң дургузунда, 2009 чылдан 2014 чылга дээр, Россия Федерациязынга сибирь язвазындан аараан 40 таварылга бүрүткеттинген. Ук көргүзүг сөөлгү беш чылдың дургузунда бүрүткеттинген өске арткан аарыгларның санындан 43 хуу бедик болуп турар. 2010 болгаш 2012 чылдарда сибирь язвазындан аараан ийи таварылга өлүм-биле доозулган.
Россия Федерациязының 3 федералдыг округунга кижилерниң сибирь язвазындан аараан таварылгалары бүрүткеттинген: ооң иштинде Соңгу-Кавказ федералдыг округтуң 4 субъектизинде - 20 таварылга, Мурнуу федералдыг округтуң 3 субъектизинде – 9, Сибирь федералдыг округтуң 2 субъектизинде - 11 таварылга.
Мал эмчилерин дыңнатпайн аарыг мал-маганны соп, союп, ооң эъдин рыноктарга садып-саарып база сибирь язвазындан аараан малдың мага-бодун хөөп турган болгаш үр үеде аарыг мал-биле холбаалыг турган кижилер коргунчуг аарыгдан когарап турарлар. Аарыг мал-маганның дөгерези сибирь язвазынга удур тарытпаан болуп турар.
Кижилер ажыл-ижиниң аайы-биле сибирь язвазындан аарып турарлар. Халдавыр чыпшырып ап болур кижилерге көдээ ажыл-агый ажылчыннары, фермаларның ажылдакчылары болгаш мал эмчилери, мал согар черлерниң, эът комбинаттарының, алгы-хөм заводтарының, дүк чуур фабрикаларның база сөөктен далган дээрбедээр, сөөк хырбазы бүдүрер цехтерниң ажылдакчылары хамааржыр.
Сибирь язвазының тывылдырыкчызын аарыг мал даштыкы хүрээлелче өдек-сидии-биле үндүрер, ол хөрзүнге баргаш, спора болуп хуулар. Спора дыка шыдамык, белен-селен өлбес, хөрзүнге хөй-хөй чылдарда дириг хевээр чоруур. Ол нургулайында оът-сиген оъттаар мал-маганның организминче киргеш, аарыгны өөскүдер. Кижиниң сибирь язвазындан аарыыр хевирлери аңгы-аңгы: кеш, өкпе, ижин-баар дамчыштыр, сибирь язвазындан ханның хоранналыышкыны база өске-даа хевирлер.
Сибирь язвазының им-демдектери халдавырны чыпшырып алганындан бээр 2-ден 8 хонук чедир үеде илереп кээр.
Бир эвес сибирь язвазының им-демдектерин үезинде илередип, оон аараан кижиге болур-чогуур эмнээшкинни чорудуп турган болза, кадага дег ыйлаңгылар көстүп келгенинден бээр 5-6 хонганда аарыг кижиниң байдалы чүгээртээр. Бир эвес кижиге сибирь язвазы каданнаашкынныг эртип турар болза, ыжып-хуулуушкуннуң ийиги чадазы болуп болур. Ынчан хеп-хенертен эът изип, чүрек дүргедеп, хөлчок баш аартып болур. Чогуур эмнээшкинни чорутпаанындан тыптыр ийиги ыйлаңгылар чугула системаларның ажылын үреп, оон туржук кижиниң өлүмүнге чедирип болур.
Сибирь язвазының профилактиказы халдавырның хөгжүлдезин, ооң-биле холбашкан өлүм-чидимни болдурбазынга чугула рольду ойнаар. Бир эвес кижиге аңаа удур тарылганы кылган болза, сибирь язвазы көңгүс барыктыг эртер болгаш кажанда-даа өлүм-биле доозулбас.
Хууда дузалал ажыл-агыйларында мал тудуп турар кижилер ветеринария албанының мал-маганны ажаап-тежээриниң талазы-биле сүмелерин шыңгыы сагыыр ужурлуглар. Мал-маганны үезинде тарыдары, аарыг малды илередири, ооң эъдин, кежин бүрүнү-биле узуткаары, ажылчын дериг-херекселдерни халдавыр чок болдурары эргежок чугула.
Эът кылыгларын ону сайгарарынга көрдүнген черлерден (рыноктардан, садыглардан болгаш өске-даа)садып алыры чугула.
#Профилактиктигажыл #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews
