Бо чылын хар улуг болган деп медээлерни үргүлчү номчувушаан, чурттакчы чоннуң суг халавындан камгаланырының дугайында дүвүрелин билип, бодумнуң бодалымны бижикседим.
Кандыг-даа хоорай, суурлар суг чанында туттунган болгай. Бистиң найысылалывыс база чурттуң эң-не долу суглуг хеминиң эриинде турар. Улуг-Хемниң суу чартык кезии эрээн хардан, 35 хире хуузу – чаъс суундан, артканы чер адааның сугларындан хандыртынган. Хоорайның девискээрин хемниң унун дургаар чоруткан 20 хире километр чал камгалап турар. Бойдус курлавырлары болгаш экология яамызы хоорайның барыын талазында (солагай эрикте дачалар чанында) чалды ам-даа узадыр хемчеглерни чорудар, ынчангаш Кызыл үерден бүрүнү-биле камгалалдыг деп болур. А оң талакы эрикте хем унунда үлетпүр зоназы турган черлерде база Дөгээ, Хербис дагларының эдээнде туттунган бажыңнар чазын эрип баткан хар суу болгаш малгаштан камгалал чок.
Республикада сөөлгү чылдарда кожуун бүрүзүнүң девискээрин хөгжүдер дугайында планнарын бадылаан. Бо чугула документиде кожууннуң девискээринде арга-арыг, казымал-байлак, тарылга-кадат шөлдери дээш оон-даа өске хоорай, суурларның иштинде шупту бар объектилерниң туружун архитектурлуг чурумга дүүштүр, каяа бажың-балгат, каяа социал объектилерни тудуп болурун айыткан. Бо документини федералдыг деңнелде бадылап каан-даа болза, аңаа немелделер азы өскерилгелер киирип болур. Ынчангаш найысылалывыс Кызылдың девискээриниң планы үениң негелделеринге дүүштүр эде көрдүнүп эгелээни өөрүнчүг. Хоорайның кыдыында чамдык девискээрлер чырык, суг, төп одалга четкизинге долузу-биле коштунмаан-даа болза, чаа туттунуп турар кварталдар чаагайжыттынып турарын билир бис. Чоорту агаарывысты ышталдырып турар аңгы одалгалыг тудуглар саны эвээжеп, кудумчулар микрорайон аайы-биле чурумчуур үе келген.
Маңаа каттыштыр, бажың тударынга айыыл чок черлерни үргүлчү сугдан когарап турар өрегелерге хуваап, үлезе кандыгыл? Чүгле Кызылга эвес, өске-даа кода-суурларга мындыг чөпшээрелди берипсе, чонга артык-көвей чөпшээрел манаары база чурттаарынга таарымча чок байдалдыг черлерге тудуг кылыры кызырлыр.
Ынчаарга, тус-чер чагыргаларының экономиктиг программаларын үстүнде айыткан план-биле дүүштүр ажылдап кылыр болза, суурларга агып турар суглар дамчыдылгалары, төп одалга черлери шупту чурттакчыларга чедимчелиг апаары магат чок. Девискээр хөгжүдер дугайында план – чоннуң, ылаңгыя удуртукчуларның хүн-бүрүде ажыглаар, чагыртыр дүрүмү апаар болза, шынап-ла оран-сава тудуу чурумчуп болур.
Чайзу Кыргыс, «Ирбистиң армиязы» АО-нуң чиңгине директору. #Шын
