Суурларда чаагайжыттынган эмнелгелер

Көдээниң хөгжүлдези

Бо чылын көдээ суурларда ТР-ниң Кадык камгалал яамызының шугуму-биле 26 чаа эмнелге туттунуп турар. Көдээни хөгжүдери-биле федералдыг программа езугаар суурларда эмнелгелер чаартынган. Бети дизе, Бии-Хем кожуунну алгаш көөр болза, ында ажылдың шалыпкын чоруп турары илдең.

 Аржаан суурда эрги эмнелгени 1992 чылда туткан, амгы үеде айыылдыы кончуг, бустур четкен, эргижирээн. Бо бүгүнү удуртукчулар барымдаалап көргеш, чонга таарымчалыг эмнелгени тудар дээш киирген турган. Амгы үеде чаа эмнелге тудуу кидин-түлүк чоруп турар база ноябрьда кылып доозупкаш, дужаар, а эмчи ажылдакчылары чаа бажыңче көжер дээш, четтикпейн манап турарлар. База амгы үеде фельдшери Елена Инюткина, санитарказы Сюзана Сат шудургу, кызымаккай ажылдап турарлар. Елена Красиновна суурнуң эмнелгезинде 39 чыл ажылдап келген, арга-дуржулгалыг эмчи. Дүне-даа, хүндүс-даа чоннуң кадыы дээш сагыш-човап чоруур эмчизин чурттакчылары чылыг сөстер-биле мактаар чорду.

Аржаанның чурттакчыларын, чоогунда Чкаловкада 13 хире өрегени, Тарлаг сумузун болгаш малчын коданнарны үргүлчү кезип, барып турар бис. Акушерка эмчи хереглеп турар бис, ооң мурнунда диш эмчизи кезек када база ажылдап турган, чон дыка амыраар чорду. Көдээге ажылдаар эмчи эртемниг аныяктарны манап турар бис. Кончуг айыылдыг аарыгга удур санитарлыг чурумну сагып тур бис, хоочуннарны бажыңнарынга барып шинчип, хайгаарап турар бис” – деп, хоочун эмчи чугаалады.

А Хадың суурнуң эмнелгези ийи аал чурттаар бажыңның бир талазы. 1980 чылдарда туткан бажыңнар болуп турар. Аржаан суурнуң эмнелгезинден арай бичежек болур, чүге дизе, чурттакчы чоннуң саны-биле кылып тургускан деп, тудугну хүлээп алган “Ани” КХН албан черинден Елена Галитцай тайылбырлады:

– Аржаан, Өөк, Хадың бо үш сумуда фельдшер-акушер пунктуларын  керээ езугаар тудуп тур бис. Тудуг материалын Алтайдан сөөртүп эккелген, ол чүъктү манаар дээш арай саадай бердивис. “Алтай лес” компаниязы-биле керээни чарган турган, чүък оон келген.

(Уланчызы 20-ги арында).

(Төнчүзү. Эгези 14-кү арында).

Дилдиргеш, дугаарлап каан белен ыяш-дыр, чүгле тудуп салыр ол-ла, өртээ аар-даа болза, шынары ажырбас, а даштыкы талазын лак-биле чаап турар, амгы үеде иштики ажылдары арткан. Турандан он ажыг тудугжуну хаа­ра туткан бис. Ажылды ноябрь эгезинде хүлээдир дээш, кызып, шалыпкын чорудуп тур бис. Аржаан суурда пункту моон улуг, Хадың биле Өөкте моон бичии-ле бичежек. Ынчалза-даа чонга таарымчалыг, аңгы-аңгы өрээлдерлиг, чаагайжыттынган эмнелге болур.

Шолбан Монгуш, Хадың суурнуң чагырга даргазы: “Сумуда 800 ажыг чурттакчы чон бар. Төптен ырак-узак, орук-чирии берге сумувуста чаагайжыттынган изиг, соок суглуг, чылыг, өрээлдери хөй чаа эмнелгени тудуп берип турарынга аажок өөрүп, Тываның Чазаанга, Кадык камгалал яамызынга, “Чаңгыс демниг Россия” партиязының кежигүннеринге өөрүп четтирдивис”.

Суурнуң эмчизи 31 чыл иштинде бараан бооп келген Өшкү-Саар Дагба бодунуң ажыл-чорудулгазын таныштырган:

– Бо ажылда хөй чыл болуп тур мен, ооң мурнунда чаас­каан ажылдап турдум, ам харын акушерка эмчи кээрге, амырап тур бис. Эрги эмнелгевис 1980 чылдарда туттунган ийи аал чурт­таар бажың, суглаар, ыяш чарып, одаар, ажыл-ла хөй. Ам харын, чаагайжыттынган эмнелгелиг болурунга өөрүп тур бис. Оон ыңай бо суурда Сукпактың хоочуннар бажыңының салбыры бар, ында 25 хоочун бар, олар база амырап турарлар. Суурдан бир кижи хамчыктан аарааш, Кызылда эмненип чыдар. Школа, уруглар садында болгаш өске-даа албан черлеринде аарыгга удур санитарлыг хемчеглер чоруттунуп турар, бисте байдал өршээлдиг, ынчалза-даа камгаланыңар дээш, катап-катап улуг-бичии чонга чагып-ла тур бис. 

Оон ыңай сумунуң баштыңы Роланда Оруспай база немей чугаалады, тайга эдээнде суур чаартынып, хөгжүп орар, берге айтырыглары орук-чирии, харылзаа талазы-биле. Бо айтырыг­ларны шиитпирлеп бээри-биле дилегни кожуунче киирип турар база спорт шөлдү кылыр дээрзин дыңнатты.

Өөкте база чаа эмнелге уда­вас ажыглалга кире бээр, чурт­такчылар четтикпейн манап турар деп, фельдшери Алена Бюрбю демдегледи.

Көдээ суурларда чаагайжыткан эмнелгелерни тудуп турарын чурттакчылар өөрүп чугаалап турганнар. Даштындан-даа, иштинден-даа шинчилээрге, болза-даа чараш, делгем чорду, кайы ырактан-на суур бажыңнарындан ылгалып көстүр.

Бистиң корр.