ТАРЫЛГАДАН КОРТКАН АЖЫЫ ЧОК

ТР-ниң кадык камгалал сайыдының оралакчызы Айдың Сарыглар республикада эпидбайдал болгаш вакцинация ажылының дугайында тайылбырны берген.

– Россияда ковидтен аараан улустуң саны катап ѳзүп эгелээн. Бир хүнде 8 муңдан 13 муң чедир чон аарып турар апарган. Эмчилер ам үш дугаар чалгыг дугайында чугаалап турар-дыр. ТР-ниң Чазак Даргазының эрге-дужаалының хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Вячеслав Ховалыг санитарлыг чурумну шыңгыы сагыыр дугайында чонга кыйгырыгны кылган. Айдың Николаевич, хенертен аараан улустуң саны кѳвүдеп эгелээниниң чылдагааны чүде деп бодаар силер? Чуртта эпидбайдал херек кырында 2021 чылдың декабрь 31-ге чедир деп чарлаттынган эвес ийик бе?

– Бистиң республикага пандемияның эгезинде 16 муң 053 кижи аараан турган. Ол сан-чурагай бичии республикага эвээш­ эвес кылдыр санадып турган болза, ам бо сѳѳлгү хонуктарда 8 кижи, эрткен неделя дургузунда 51 кижиниң лабораторлуг анализиниң харыызы-биле бадыткаттынган таварылгаларны алгаш кѳѳрге, элээн нарын байдалдың тургус­тунуп турары кѳстүп кээр. Ынчангаш чон арай-ла эрте салдынып, санитарлыг нормаларны хажыдып, чайгы үениң келгени-биле хѳй кижи чыглыр байырлалдар – куда-дой, юбилейлер, тѳрүттүнген хүннерни эрттирип турарындан аарыгның катап база ѳѳскүп эгелээн бир чылдагааны ында деп санап турар бис.

– Ынчангаш Владислав Ховалыг июнь 15-те болган Аппарат хуралынга ол дугайында шыңгыы айтырыгны кѳдүргеш, хѳй чыглыр хемчеглерни кызыгаарлаар деп шиитпир үндүргени-даа чѳп деп билип тур бис. Коронавирус ѳлүмнүг аарыг дээрзин чоннуң уттупканы, чайгы үеде хѳй байырлалдар эрттирип турары – аарыгның ѳѳскүүр чылдагааны болуп турар ышкажыл.

– Шак-ла ындыг. Бодум хуумда Владислав Товарищтаевичиниң шиитпирин долузу-биле деткип, чѳпшээрежип турар кижи-дир мен. Бир эвес кандыг-ла-бир хемчегни албан эрттирер апаар болза, ынчан санитарлыг нормаларны шыңгыы сагыыр болза эки. Кадык камгалал яамызының талазындан аргалыг-ла болза хѳй чыылган хемчеглерни шуут хорааны дээре деп санап турар бис. Эмчилерниң чайгы спартакиадазын база ол чылдагаан-биле эрттирбес деп шиит­пирлээн бис. Кымдан артык, эмчилер боттарывыс аарыгның ѳѳскүп эгелээнин билип, кѳрүп турар болгай бис.

– Вакцинацияга хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер? Силерниң яамыңарда байдал кандыгыл?

– Вакцинацияга хамаарыштыр рес­публикада ниити байдалды алгаш кѳѳр чүве болза, 124 муң ажыг кижи ковидке удур тарыдып алган болуп турар. Оларның иштинде уруглар – баштайгы компонентизи-биле 55 муң ажыг, ийиги компонентизи-биле 40 ажыг муң кижи. Нии­тизи-биле тарылга талазы-биле алырга, Россияның 85 регионунуң аразында 28 дугаар черде бис, багай эвес кѳргүзүг-дүр. Ол дээрге тѳнчү ажыл эвес. Ажылды ам-даа күштелдирер бис. Вакцинацияның бир дугаар компонентизин алган болза, ону тѳнчүзүнге чедир тарыткан деп болбас. Ийи дугаарын база албан тарыдар ужурлуг. Харааданчыг чүүл, бир дугаар тарыдыпкан соонда, чамдык улустуң эъди изип, шыңганнары, сѳѳк-даяа аарып, ѳске-даа аарыыр черлери кѳвүдээн тудум, тарылганы аар хүлээп алгаш, олчаан ол хевээр, ийи дугаар тарыдыышкынче келбейн баар таварылгалар бар. Мында чон чедир билбейн турар. Бирээзин алган болза, ийи дугаарын база албан алыр ужурлуг. Ынчанмас болза, аарыгга удур иммунитеди ындыг-ла быжыг болбас. Канчаарга-даа ковидке удур тарыдып алган улус бо аарыгны кандыг-даа бергедээшкин чок, чиик эртер. Ону билзе чогуур. Тарыдыпкан соонда, бичии эъди изээн болза, аңаа девидээн ажыы чок. Ол бир-ийи хонгаш эрте бээр. А бир эвес тарытпайн, шынап-ла, ковидтен аарый бээр болза, ынчан байдал кончуг нарын болуп, харын-даа ѳлүмнүг дээрзин утпаза чогуур.

– Шынап-ла, бис кончуг айыылдыг, ѳлүмнүг аарыг дугайында чугаалажып турар болгай бис. Ол дугайында кижи бүрүзү утпас болза эки. Айдың Николаевич, республикада болгаш найысылалда вакцинация чорудар пунктуларны кайда-кайда тургусканыл?

– Бүдүн республикада ниитизи-биле 43 вакцинация пунктулары ажылдап турар: Кызыл хоорайда – 20, кожууннарда – 23. Оон аңгыда, беш кѳжүп чоруур пунктулар бар: «Беш сылдыс», «Курай» садыг тѳптеринде, востокта көдээ ажыл-агый рыногу, Кочетов кудумчузунда ажаалда банкызында болгаш Чонну ажылга хаара тудар тѳпте. Пунктулар хѳй, ынчалза-даа тарыдып алыр күзелдиг улус база хѳй болган болза, оон-даа эки ийик.

– Тарыткан соонда, кижиниң организминге ол антителалар кайы хире үеде турарыл?

– Эмчилерниң санап турары-биле, 6 ай дургузунда организмден үнмес. Кижи бүрүзүнүң кадыкшылының аайы-биле болур, чамдык улуска оон хѳй, ѳскелеринге эвээш-даа болуп болур.

– Канчаарга-даа, тарыдып алырга, коронавируска удур камгалалдыг деп быжыг бүзүреп болур ышкажыл?

– Ийе. Шак-ла ындыг. Мен бодум база тарылганы алдым, ийи дугаар тарылга соонда бичии эъдим изээн чүве. Ажырбадым, ийи хонук шыдаштым. Ам бо хамчык аарыындан кортпас-тыр мен. Ынчангаш ѳскелерни база кортпайн тарыдып алырынче кыйгырар-дыр мен.

– Силер чугааладыңар, тарыдып алган улустуң саны эвээш эвес деп. Ам коллективтиг иммунитетти чедип алырынга чедир хуу-биле алыр болза, байдал кандыгыл, Айдың Николаевич?

– Ийе. Бисте коллективтиг иммунитет ам-даа чедип алдынмаан. Бир эвес бир дугаар компонент-биле тарытканын санаар болза, барык 45 хуу, ийи дугаар компонент-биле тарытканнар 35 хуу болуп турар. Чурттакчы чоннуң чартыы тарытпаан болуп турар. Ынчалза-даа август айның ортан үезинге чедир бирги тарылганы, ийигизин – октябрь айда доо­зар планныг бис.

– Бо хүнде ковидтен аарып турар улусту кайда эмнеп турар?

– Аарып турар улустуң эмнээшкини амбулаторлуг болгаш стационарлыг хевирде эртип турар. Бир эвес ковидтиң чиик хевиринден аараан болза, ол аарыг кижиге кѳжүп чоруур бригадалар бо талазы-биле идепкейлиг ажылдап турар. Херек эмнерни берип, чугула эмчи дузазын чедирип турар. Ооң мурнунда ковидтиң эң-не дүшкүүрлүг үезинде ажылдап турган система ёзугаар шак-ла ынчаар ажыл уламчылап турар. Стационарда чыдар аарыг улус Иркутская кудумчузунда халдавырлыг аарыглар эмнелгезинде эмнедип турар.

– База бир нарын айтырыгны салбас аргам чок. Барыын-Хемчик кожуунга сибирь язвазы тывылган деп чугаа тараан соонда, ам-даа чоннуң дүвүрели оожургавайн турар. Бо талазы-биле чүнү чугаалап болур силер?

– Бо айтырыг талазы-биле Хере­г­лекчилерниң эргезин камгалаар хайгаа­рал албаны ажылды чорудуп турар. Бижиктиг-Хая суурдан чүгле чаңгыс кижи аарааны бадыткаттынган чүве. Дириг амытаннардан база-ла чаңгыс мал аарыг­ болган. Билдинип келгени, ол аарыг малдың эъдин бузуп турган үеде, ол кижи аарыгны чыпшырып алган болуп турар. Аас-кежик болуп халдавырлыг аарыг ѳлүм-чидимге чедирбээн. Аарыг кижи база ооң чоок харылзаалыг кижилери шупту чогуур эмчи дузазын ап турар. Девискээринге шыңгыы санитарлыг арыг­лаашкынны чоруткан. Кончуг дүрген баш бурунгаар кылыр ужурлуг ажылдарны чоруткан түңнелинде, чаңгыс таварылга соонда аарыгның таравайн барганы, аас-кежик болган.

– Бо кончуг айыылдыг аарыг­­ны илередип, эмнеп, санитар­лыг арыг­лаашкынны чорудуп турган эмчилерниң камгалалы кандыгыл? Берге үеде Хереглекчилерниң эргезин камгалаар хайгаарал ал­баны-биле эмчилер быжыг харыл­заалыг ажылдап турар ышкажыл?

– Ийе. Харылзаа кажан-даа үзүл­бес. Сибирь язвазы – халдавырлыг аарыгларның база бир эң-не айыылдыы, ѳлүмнүг аарыг-дыр. Эмчилер ону кончуг эки билир. Кажан аарыг илереттине берген үеде, «кызыл зонага» чон-биле ажылдап тургаш, канчаар камгаланырын база билирлер. Сибирь язвазынга ха­маарыштыр, ону таратпазы-биле чогуур хемчеглер алдынган, ам дооступ турар. Чоокку үеде Хереглекчилерниң эргезин камгалаар хайгаарал албаны ол дуга­йында түңнел шиитпирни үндүрер боор.

“Тува24” телеканалга үнген дамчыдылганың очулгазы.

#Кадыккамгалал #Эпидбайдал #Вакцинация #Айдыңсарыглар# Тува24 #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews