Август 18-те ТР-ниң Чазак Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг ээлчеглиг ажыл-агыйжы сургакчылаашкынын ыраккы Тере-Хөл кожуунга уламчылаан.
Тере-Хөлге чедери база бир улуг шылгалда дээрзин республиканың чурттакчылары билир. А шыдамык тере-хөлчүлер хондур-дүндүр адаа бедик машиналарга олурупкаш, малгаш-баларга кадалып, чамдыкта каш хондур орукка бүгү түрегделдерни эртип чорааш, аал-оранынга чедип турар. Агаар экиде, вертолёт ужуп турар үеде, харын ажырбас. А ындыг эки байдалдар кончуг ховар болгулаар.
📢АМ-НА ЧАА ШКОЛАГА ӨӨРЕНИР
Бо удаада Владислав Ховалыг бодунуң командазы-биле вертолёттуг ужуп четкеш, баштай-ла Балыктыгда-Тал сумузунуң чонунуң амыдырал-чуртталгазы, нарын-берге айтырыглары-биле таныжып, кандыг дуза хереглеттинип турарын чон-биле ужурашкаш, билген.
Сумунуң хүндүлүг чурттакчызы, тургузукчузу, Фёдор Сенди суурнуң канчаар тургустунуп келгенин кысказы-биле республиканың удуртукчузунга тайылбырлаан. Ооң мурнунда чылдарда бо черге кандыг-даа албан-черлери турбаан. Каш бажыңнар турар үеде, чурттакчыларның ажы-төлү кожа чыдар Куңгуртугже барып өөренип турган. Ынчан олар колдуунда дөргүл-төрелдериниң бажыңнарынга, чамдыктары интернатка чурттаар ужурга таваржып турган. Ол байдал ажы-төлге-даа, оларның ада-иезинге-даа түренчиг болбастың аргазы чок. Ам канчаар, эртем-билиг кижи бүрүзүнге херек болгай. Бо нарын айтырыгны тус черниң чурттакчылары боттарының күжү-биле шиитпирлеп, Балыктыгга школачыларның санынга дүүштүр улуг эвес школаны, бир талазынга уруглар сады турар кылдыр тудуп алганнар. Ону Владислав Ховалыг көргеш, дыка таарзынган: “Бо хире шириин агаар-бойдустуг, чедери берге черде чурттап турар-даа болза, чону кончуг ажылгыр-кежээ, бурунгаар чүткүлдүг-дүр. Чурттакчылары шупту хууда мал-маганны тудуп, өстүрүп турар. Шынап-ла, кижи боду кандыг амыдыралды күзээр-дир, ону чедип алыр дээр. Бо чон школаны боттары тудуп алган. Бо өөредилге чылында чаа школага 28 сургуул парталар артынга олуруптар”– деп, ол чугаалаан.
Кымдан артык Балыктыгның сургуулдары сентябрь 1-ни четтикпейн манап турарлар. Боттарының суурунга чаа өөредилге чылында чаа школаның эң баштайгы сургуулдары болуп, өөренип кирерлер.
📢ЧЫРЫК БАРДА, САЙЗЫРАЛ ТУРАР
Балыктыгның чурттакчыларының электри чырыы-биле хандырылгазын 13 чыл дургузунда чүгле генератор күжү-биле берип турган. Ындыг-даа болза ол ам эргижирээн. Суур өзүп, албан черлери, чаа бажыңнар база немей туттунуп турар болганда, ооң күжү долузу-биле чырык хандырылгазынга күш четтинмес дээрзин Федор Сенди чугаалаан: “Чурттакчылар телевизорну көрүп, долузу-биле электроэнергияны ажыглап турар. Бо генераторувус ам күжү эвээжээн. Чоокку үеде республикага кээр чаа дизель генераторларның бирээзин биске бээр деп, Владислав Товарищтайович чугаалады. Аңаа өөрүп тур бис”.
Амгы үеде кол айтырыг – школа болгаш уруглар садынче электри чырыын кожар, оларның чылыг хандырылгазын кыш дүшпээнде шиитпирлээр. Ол айтырыгларга ТР-ниң энергетика болгаш одалга сайыдының оралакчызы Денис Хангай харыыны берген: “Владислав Товарищтайовичиниң даалгазы ёзугаар маңаа күштүг генераторну салыр бис. Аңаа школа, уруглар садындан аңгыда, ФАП-ты база кожар бис. Ол ышкаш бо объектилерниң одалга хандырылгазын канчаар шын организастаарын дарый шиитпирлээр сорулга салдынган”.
ТР-ниң тудуг сайыды Аяс Хунай-оол: “Бо албан-черлериниң одалгазын чорудар котельнаяны тургузары чугула, ноябрь айның төнчүзүнге чедир уруглар садының ханаларын тудуп үндүргеш, иштики ажылдарынче кирер. Келир чылын уруглар садын ажыглалче киирер”.
📢ЭҢ БАШТАЙГЫ МОДУЛЬДУГ ФАП
Республикага 2014 чылда эң баштайгы модульдуг ФАП-ты Балыктыгга туткан. Ол олчаан чырык-даа, чылыг-даа чок турбушаан. Ырак-узак чурттап турар чон аарый берген таварылгада дыка берге дээрзин чурттакчылар чугаалап, республиканың удуртукчузундан ФАП-ты дарый ажыглалче киирер айтырыгны шиитпирлеп бээрин дилээн. Ол-ла черге Тываның кадык камгалал сайыды Анатолий Югай харыыны берген: “ФАП-та чедер-четпес эмчиниң дериг-херекселдерин чоокку үеде четчелээш, “Көдээниң эмчизи” программа ёзугаар терапевт, педиатр, акушер-гинеколог эмчилерни чорудар. Кадык камгалалын чаартыр программа-биле көжүп чоруур рентген болгаш спирографты база салыр бис. Ол ышкаш чаа туттунуп турар школаның фельдшер эмчизи база амдыызында чок болуп турар. “Фельдшер чокта, эмчиниң дериг-херекселдерин четчелээри болдунмас. Ындыг болганда, лицензия база алдынмас. Бо айтырыглар чоокку үеде шиитпирлени бээр” – деп, сайыт чугаалаан.
ФАП-тың чанынга кудук кастырар дээш кожуун боттары хемчегни алырын кызып турган. Куңгуртугда үш кудукту кастыргаш, ам Балыктыгга ийи кудук казары-биле Кызылдан улуг машинаны чалап алырга, ол орук ара аңдарылгаш, кээп шыдаваан. Амгы үеде орук айтырыы, ылаңгыя суг улуг үеде ынаар кандыг-даа техника чедип шыдавас дээрзин Тере-Хөл кожууннуң чагырыкчызы Алексей Чалан-оол тайылбырлаан. Бо талазы-биле ажыл суг сыыгап, орук чүгээртээрге, уламчылап болур деп, тус черниң чурттакчылары чугаалааннар.
Оон аңгыда, кожуун төвү Куңгуртугнуң төп эмнелгезинде база нарын айтырыгларны чугаалажып көрген. Ол эмнелгеге капиталдыг септелге чугула дээрзин эскерип көргеш, ону кылырынче чартык сая рубльди Тываның социал адырынга көрдүнген акша-хөреңгиден аңгылаар деп шиитпирлээнин даргалар дыңнаткан.
📢СЕТКИЛИНДЕН КЫЛГАН ТУДУГ
Чедери берге кожуунда өскүс уругларга туттунган бажыңнарның эки шынарлыын республиканың удуртукчузу демдеглээн. “Тудуг материалдарын сөөртүп эккеп алыры берге-даа болза, өскүс уругларга дээш туттунган бажыңнарның шынары, өске черлерге деңнээрге, эки-дир. Ону кылыры-биле хүлээнип алган сайгарлыкчы херээжен кижи болганы онзагай. Ол 1,5 сая рубльга көрдүнген 33 дөрбелчин метр шөлдүг бажыңны бодунуң сеткили-биле 42 дөрбелчин метр шөлдүг кылдыр тудуп үндүргени мактанчыг-дыр. Өрээлдер делгем, ооң кадында печказын чемненир, удуур болгаш ниити өрээлдерни шуптузун деңге чылыдып турар кылдыр туткан. Шынап-ла, сеткилинден эки кылган ажыл-дыр. Кыс кижи мындыг бажыңны тудуп каар деп билбедим” – дээш, Владислав Ховалыг аныяк сайгарлыкчының холун туткан.
“Ниитизи-биле Тере-Хөл кожууннуң нарын айтырыглары – электри чырыы-биле хандырылга болгаш оруунуң тудуун канчаар шиитпирлеп болурун көрүп, билип алдывыс. Ажылдаар бис. Кожууннуң чону оон-моон күрүне дузазы херек дээн улуг негелделер кылбайн, боттарының күжү-биле чамдык айтырыгларын шиитпирлеп турар, ажылгыр, кежээ чон-дур деп эскерип көрдүм” – деп, Владислав Ховалыг түңнеп чугаалаан.
Ол хүн ажыл-агыйжы сургакчылаашкын үезинде Владислав Ховалыг кожууннуң бүгү социал албан-черлеринде нарын айтырыгларның шиитпирин шыңгыы хыналдага алырын адыр аайы-биле хамаарылгалыг удуртукчуларга дааскан.
К. МОНГУШ белеткээн.
Александр ЕНЗАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
#Тере_хөлкожуун #Влдасилавховалыг #Тыва #Тува #Тувамедиагрупп #Тывадыл #Тывамедээ #Tuva #Shyntuva
