Чаа сорук
Өлең ховузунда кыштагда “Чаа сорук” деп губернатор төлевилелиниң киржикчизи Бронислав Монгуштуң өдээнге чедип келдивис. Аныяк малчын боду шынап-ла соруктуг, эрес-даа эр болду. 3 ажы-төлдүг аныяк өг-бүле. Улуг оглу Кызылда студент, 2-ги курста, мал эмчизинде өөренип турар. Хою черле план ёзугаар, март ортан үезинден бээр төрүүр. Мал чемин шуут-ла чедер кылдыр белеткеп алган малчын болду. Боттары демниг-терлиг, хой төрүй бээрге-ле чедип кээп, дузалажыр сакманщиктери белен. Брониславтың авазы база малчыннап чораан болгаш, мал ажылын эки билир. Оглунга доктаамал дузалажып кээп турар. Бөрүлер сураа кандыг-дыр деп айтырарымга, кожа аалдарны ийи чаңгыстап хорадып турар дидир.
Кожалары Чөөн-Хемчик кожууннуң малчыннары. Бөрүлер халдаан деп медээлептерге чедип келгеш, Хемчик арыынга ийи бөрүнү даялап калды деп ол чугаалады.
Ак-Даш сумузунда
Улаштыр Ак-Дашче хаптывыс. Суурже кирер орук аксында Соскаал даа бисти уткуп алды. Аастан аасче дамчып келген тоолчургу чугаа-биле алыр болза, маңаа эң-не сөөлгү урянхай хаан – Амыр-Санаа кээп чораан, бо даг чанынга аъдындан дүжүп, дыштанган дээр. Манчы кыдаттарга удурланып, тура-халыышкын кылырга Хемчик араттары ону деткээн.
Бо суурда чаа төлевилелдер ёзугаар хары угда 3 чаа оран-саваны ажыглалга киирген. Фельдшер-акушер пунктузу, “Эзирлер уязы” деп аттыг бичежек хүреш залы база культура одаа. Бир-ле дугаарында эмчиге чеде бердивис. Бисти фельдшер Чимис Ондар база санитарка Карыма Шолбаана уткуп алды. Чимис Михайловнаның чугаазы-биле, чоннуң кадыы эки байдалдыг, ковидтен эрткен күзүн он ажыг кижи аараан, шупту чиик эрткен. Садикте 35 уруглар хаара туттунган, оларның кадыы дыка эки деп болур.
Малчыннар коданнарже хыналда-үнүүшкүннерни доктаамал кылып турар. Олар колдуу-ла бажыңнар кезип ажылдап турар. Чон чаа эмнелгезинге дыка өөрүп, хан базыышкынын хынадып кээп турар деп олардан билип алдывыс.
Мөгелер чуртунда
“Эзирлер уязынга” чеде бергеш дээвиириниң кырында тыва бөрттү эскерип кагдывыс. Иштинче кирип көргеш, Ак-Даш суурга шуут чедер болгаш артар зал-дыр деп чугаалажып турдувус. Бо залды төлевилелинден бичии-ле улгаттыр кылган, иштинде чунар душ база бар. Суурнуң чеди арбаны чыглып, хуралдааш, тудугну боттарынга хүлээнип алгаш, 2020 чылдың майдан тура декабрь айга чедир кылган. Декабрьда ажыдыышкыны болган. Боттарының күжү-биле кылган залын суму чагырыкчызы Григорьевич, сумуда Адалар чөвүлелиниң даргазы Анатолий Күдер-оолович Ооржак чоргаарал-биле чугаалап турганын кижи дораан эскерип каар. Чонун баштап, оларның демин каттыштырып ап деп улуг айтырыгны бо улус шиитпирлеп, боттандырып шыдапкан. Дем, найырал, билчиишкин турда кандыг-даа улуг ажылды дескештирбес, күүседип каар. “Спортзалдың тейинде” тыва бөрттү сонуургай бердивис, автору Ооржак Анатолий Күдер-оолович болду. Дээди авырга Аястың бөргү-дүр деп тайылбырлады. Республикада “Эзирлер уязы хөй болгай”, чагыг киирер болза, хүлээп аар силер бе деп мээң айтырыымга “Ийе, шыдаар мен” деп харыылады. Бисти үдеп чораан кожуун чагырыкчызындан аңгы, Сүт-Хөл кожуунда ТР-ниң Баштыңының бүрүн эргелиг төлээзи Хеймер-оол Ондар төөгүден тура Ак-Даштан үнген мөгелерни таныштырды:
– Ховалыг Көргү-Сундуй ТАР мөгези, Тыва Автономнуг область мөгелери Ооржак Мартаажык, Ооржак Чадамба, Куулар Кавыш-оол, Куулар Александр Кавыш-оолович, эң-не солун болуушкун 1952 чылда республика спартакиадазынга бо суурдан Монгуш Бегзи-шүүлген, Куулар Кавыш-оол үжүүрлешкен.
Чаа үеде болза, Павел Суратович Кара-Сал көдээ ажыл-агыйның удуртукчу ажылдарынга чораан, ДХ-ниң депутады чедир депшип ажылдап чораан. Депутат тургаш чуртунга, чонунга дыка хөй эки чүүлдерни кылганын чон утпаан. Ооржак Артас Виктор оглу эмчи, амгы үеде Кызылда ажылдап, чурттап чоруур. Адаар болза бо хүннерде бо суурдан эки түңнелдерлиг мөгелер хөй, Тываның Камбы-ламазындан эгелээш.... Силерни “Шын” солун сонуургап бижий бээр кылдыр эки хүрежиңер.
Владимир Ооржак.
