Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Озвучка выделенного текста
Настройки
Обычная версия
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы
(видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию
Настройки Обычная версия
Шрифт
А А А
Фон
Ц Ц Ц Ц Ц
Изображения
Междубуквенный интервал
Одинарный Полуторный Двойной
Гарнитура
Без засечек С засечками
Встроенные элементы (видео, карты и т.д.)
Вернуть настройки по умолчанию

ТЫВА – ДЕЛЕГЕЙДЕ ДЫВААЖАҢ ОРАНЫ

9 июня 2021
37

Тыва телевидениениң 55 чыл оюнга

Эрткен чүс чылдың бежен чылдарында Совет чурттуң улуг хоорайларынга телетөптер, телестудиялар тургустунуп ажылдап эгелээн. 1960 чылдар ортаа үезинде, ылаңгыя Сибирьниң улуг хоо­райларынга телевидение масса­лыг калбак хөгжүлдени ала берген үе.

1966 чылда Азия диптиң төвүнде чурттап чоруур бурунгу көшкүн тыва чоннуң амыдыралынга телевизорларның ак-көк экраннарындан тыва орус дылдарга чергелештир медээлерни номчуп, дамчыдып олурар кижилерни боттарын көрбүшаан, үнүн дыңнаары телекөрүкчүлерге элдептиг солун болуушкун болуп турганы чугаажок. Тыва чуртка телевидениениң ажылдай бергени чоннуң культура амыдыралының шапкын хөгжүлдезинге улуг рольдуг төөгүлүг болуушкун болуп арткан-даа.

Алды чыл ажылдааш хагдынган Алтай крайның Бийск телевидениезиниң ажылдакчылары солун-сеткүүлде чарлалдардан Тыва чуртунда телевидение ажыттынар деп турарын билип, дыңнап алгаш, ынчангы телерадио комитединиң даргазы Н. Д. Шиирипей, оралакчызы С.Д. Маады олар-биле харылзажып дугурушкаш, алды чыл телевидениеге ажылдапкан опыт-дуржулгалыг телеоператор В. Клиндухов, диктор С. Кондинкин, режиссер Г. Гаркавая, фото-кинооператор Ю.А. Косарьков, Абакандан: Н. Лысенко, А. Конушкин олар өг-бүлелери-биле чедип келгеннер.

Бийскиден келген коллегалар «Тува – это рай на земле» – дээр улус, чүге дээрге Тыва чуртунда аъш-чем, идик-хеп аймааның көвейин, өртектерниң чиигин магадаарлар. «Бистиң дүгде көрбезивис аъш-чем, идик-хеп аймаа мында кандыызы-даа бар-дыр” – дээр. Дөргүл-төрели, таныш-көрүштери чагыдып турар хире, аъш-чемни, идик-хепти ол үеде модага турган кремплен материалды рулон-рулону-биле посылкалап турган. Комитет даргазы Н.Д. Шиирипей аэропорттан машиналыг уткуп алганын бо-ла сактып, өөрүп чугаалажыр улус.

Кезек када ийи ай хире Кон­динкиннерниң, Клин­духов­тарның, Конушкиннерниң – өг-бүлелери ажы-төлү-биле телевидениеге чурттап турган, оон удаваанда, он айда, квартираларны алгылаан. Ол үеде Тывага тудуг индустриязы шапкын хөгжүлдеге турган. Оларның аразындан мээң коллегам С.Д. Кондинкинге Кочетов кудумчузунда ЗАГС турар бажыңдан квартираны берген. «Авазы, уруу­вус база ийи бодувус дөрт кижиге 25 дөрбелчин метр бажың арай бичии» – деп, Раиса Борисовна бо-ла чугаалай бээр чүве. Ооң-биле бир дугаар хүнден-не чоок таныжа берген бис. Ол наркология диспансеринге дораан медсестралап ажылдай берген кижи.

С.Д. Кондинкин – хүндүлээчел аажы-чаңныг, үнү аянныг чараш, арай семирип эгелей берген, ынчан-на чигир аарыын­дан эмнерни ижип чоруур кижи. Артында-ла "Телевидение, радио­га катай дикторлап ажылдаары – мээң эң-не чырык күзелим" – дээр, ажылынга езулуг бердинген кижи болган. «Телевидение, радиога катай ажылы-биле чергелештир, телевидениениң профэвилел ажылын база кылыр дээш, бодунуң кадыкшылын-даа бодавас, чаңгыс уруунуң кижизидилгезинче ки­ээнгей салыр үези-даа чок кижи-дир» – деп, өөнүң ишти Раиса Борисовна комитет даргазынга хомудалын чугаалаан соонда, ону чөпсүнгеш, чүгле телевидениеге ажылдазын дээш, радио дикторунга Иван Бершанскийни удаваанда хүлээп алган. Ол сайгарылга Сергей Дмитриевичиге хомуданчыг болган, ынчалза-даа радиога ында-хаая ажылдавышаан турган.

Дикторларга чондан экини күзээн чагаа, открыткалар черле келир боор чораан. Оларга канчаар харыылаар-харыылавазы диктор кижиниң бодунуң хууда херээ. 1960-1970 чылдарда Сергей Дмитриевич чон ортузунга дыка солун, сураглыг, аянныг диктор турган чүве. «Бир ашак экран дамчыштыр Кондинкинге кадайын хүннээш, телевизорунуң экранынче боолаан-дыр» дээн уткалыг дамчыыр чугаалар-даа дыңналып турган үе.

1970 чылдар турган боор, бир-ле катап коллегавыска аъш-чем суп каан бичежек посылка келген, кызыл балык баштаан аъш-чемни Оля, мен үжелээн амырап «дойлапкан» бис. Ка­йыын кым чорутканын коллега ыыттаваска, айтырбас-даа бис. База бир катап бичежек посылкажыгаш даштын эрттирилге пунктузун дамчыштыр (почта эвес) чедип келген. Коллегавыс оон арай сести бергеш, дедир чорудупкан. Анаа эвес амданныг посылканың ээзи хенертен студияга чедип кээрин кым билген боор, келзе-ле, Сергей Дмитриевичиден безин узун, бажының эвээш дүктерин ийи талазында өрээш, тейинде бөлүп алган, күдер-шыыраа-даа аажок орус херээжен ийи талазында улуг долу сумкаларлыг, янзы-бүрү аъш-чем дээжизиниң кырында свекла, морковь-даа бар.

Сергей Дмитриевичини көө­рүмге, «аяс-кааң хүнде чаң­нык дүшкен» дээн ышкаш, сактырымга, олурган столунуң артынче чавызап бады баргаш, арай бичелей берген-даа ышкаш, ыыт чок олурза-ла, олур... Оля-биле бис «сугга дүшкенде бызаа сугжу» дээн ышкаш, белиңней аарак тура халышкаш, шаавыс-биле кара-даа болза шайывыс­ты хайындыргаш, хенертен келген аалчывыска хүндүлеп сундувус. Ол аразында бо келген кижини каяа, канчаар бис база үе орайтай берген-дир дээн үн чок айтырыглар Оля-биле карактарывыста билдинип турган. Сергей Дмитриевич чонаада улус-чон-биле эвилең-ээлдек чугаакыр боду, ыыт чок олуруп-ла берген, элээн үе эрткенде, удааш, чаа оттуп келген кижи-даа ышкаш, шаг чогу кончуг, хөөннүг-хөөн чок ам канчаар боор дээнзиг, келген аалчызы-биле харын-даа чугаалажы берди. Ол үеде Оля мени коридорже үндүр имнепкеш: «Ол-дур ам, мен база чугаа­лаан болдур мен ийин, та кандыг кижи чүве посылка ээзи деп, ам канчаар бис че, бо киживис өлүг-диригниң аразында олуруп берди ышкажыл» – дээш, дедир-ле өрээлче ыңай болду.

Харын-даа дамчыдылгалар доосту бергенде, келген аалчывыс олургаш: «Че, Сергей Дмитри­евич, силерге борщ хайындырып бээр дээш келдим ийин» – дээш, ийи сумказынче көре-дир. Коллегавыс олургаш: «Мен силерни бажыңымга аппарып шыдавас-тыр мен, чүге дээр­ге …” – дээш-ле, оон адырлып алырын бодап «чогаа­лын чо­гаадып» олуруп-олуруп, менче чалынган карактары-биле көргеш: «Боларны бажыңыңга аппарып хондуруп көрем, өршээп көр, сени дилеп тур мен» – дидир, ийи улуг долу сумкаларны алыр кижи бис үштүң аразында чок, өрээливисте артып калган…

Бажыңымга танывазывыс «чаа­вайны» эдертип эккелгеш, хире шаам-биле хүндүлеп хондурган мен. Элдептиг, та чүнү бодап алгаш келген кижи ыйнаан. Ол ояар Сергей Дмитриевич посылкалардан-даа хөңнү калган, херээженнерден байыр чедирген чагаа, открыткаларга-даа харыылавас апарган ийин.

1970 чылдар ортаа үези эртип турда Сергей Дмитриевич кырган иези-биле артып калган, өөнүң ишти уруу-биле тос-он чыл иштинде соңгаар чоруй барган. Ооң ынак ажылы, кырган-иези, коллегалары, даргалары (А.С. Серен, В.В. Журавлев) – бис шупту эки-бакты деңге үлежип, аңаа улуг деткимче, чөленгииш болуп чордувус. 1987 чылда Чүлдүм кудумчузунда 44 дугаар бажыңдан делгем квартираны Сергей Дмитри­евич алган. Михаил Норбу баштаан телевидение хоочуннары көжүржүп каан, ол үеде-ле коллегавыстың кадыы элээн кошкап эге­лээн, өөнүң ишти харын-даа че­дип келген. Чаа алган делгем бажыңынга беш чыл ажыг чурттап чо­рааш, эмнелгеге-ле чок болган. Тыва телевидение, радионуң хөгжүлдезинге 26 чыл ажылдааш, балалбас исти арттырган, Тыва АССР-ниң алдарлыг артизи, ССРЭ-ниң телевидение радиозунуң тергиини демдектиң эдилекчизи, “XX чүс чылда Тываның алдарлыг кижилери” деп номда ады кирген. Сергей Дмитриевич Кондинкин 1993 чылда 55 харлап алгаш, «Тува – это рай на земле» деп бодунуң чугаалап чорааны Тыва черге электен мөңге уйгузун удуй берген.

Тыва телевидениениң бир дугаар хүнүнден тура кады ажылдаан коллегам С.Д. Кондинкин дугайында долу эвес кыска сактыышкыным амдыызында доозулду.

Дыдый СОТПА,

КТРК-ның хоочуну, телевидениениң тыва дылга бирги диктору.

#КТРКТыва #Телевидение

#Юбилей #Радио #Шынсолун #Тыва #Тывамедээ #Тывадыл #Тывамедиагрупп #Тува #Tuva #TMG #TMGNEWS #Tuvanews