Эрткен чылдың сентябрь айда Новосибирскиде Академ хоорайының Генетика болгаш цитология институдунуң эртемденнери Кызылга келгеш, Тываның Эртем төвү-биле кады (директору биология эртемнериниң доцентизи Ч.Н. Самбыла) шинчилел ажылдарын чоруткан түңнелинде, Тываның чурттакчы чонунуң генетиктиг портредин тургускан.
Эксперименталдыг лаборатория ТР-ниң Кадык камгалал яамызының медицина профилактика төвүнге ажылын чоруткаш, 17 кожууннарның төлээлекчилери, ниитизи-биле 560 кижини шинчилээн.
Түңнелинде, республиканың чурттакчыларының ук-төөгүзүнден эгелээш, кадыкшылынга чедир байдалын сайгарган. Киржикчилерниң эң бичиизиниң назы-хары —14, эң улуг назылыы – 84 харлыг. Маңаа пенсионерлер болгаш Кызылдың янзы-бүрү ортумак, дээди өөредилге черлеринден студентилер идепкейлиг киришкен. Анализтерниң өртээ бир кижиге хамаарыштыр 20 муң рубль, ынчалза-даа бо бүгү ажылдар шаңнал акшаның ачызында халас күүсеттинген. Тыва генофондуну шинчилээри болгаш ооң түңнелдери амгы үеде эртем ажылдарынга улуг идигни бээр дээрзи магатчок.
Тыва бодунуң культуразын, бурунгу езу-чаңчылдарын кадагалап, сагып чоруур онза кайгамчыктыг регион, ынчангаш делегейниң янзы-бүрү булуңнарында чоннарның сонуургалын болдуруп, сорунзалап турар. Генофонд дээрге-ле нефть, газ, хөмүр-даш болгаш делегейниң өске-даа үнелиг казымал байлактары-биле дөмей үнелиг чүүл-дүр. Кижи бүрүзү дээрге-ле генофондунуң кезээ-дир. Бо бүгү шинчилел ажылдары чаа ажыдыышкыннарны илереткен.
Ниитизи-биле алгаш көөрге, тыва нацияның кадыкшыл деңнели шыырак, быжыг деп, шинчилелди эрттиреринге дузалашкан профессор, биология эртеминиң доктору Урана Кавай-оол демдеглээн.
Чижээ, 354 дугаарлыг демдеглеткен кижиниң ханының анализин көөрге, европеоид-даа, монголоид-даа маркер MN им-демдектер бар бооп турар. Хөй кезиинде тывалар бөдүүнү-биле «1 группа» деп адаарывыс хан бөлүүнге хамааржыр, а бо кижи «2 дугаарлыг» азы эртем-биле бижиир болза, А1(II) деп оон ховар бөлүктен. 1 группа кижилери эът чиир байдалдыг, «2 дугаарлар» оът чииринге хандыкшылдыг чораан чоннарга хамааржыр деп, билдингир кылдыр тайылбырлааш, эртемденнер каттыржыр.
Канчап-даа кээрге, тыва чоннуң кадыының экизи, ханының шынарлары Тываның арыг аржаан-суглары, агаар-бойдузунуң арыг-чаагай болганының ачызында деп түңнелге кээр-дир бис.
Бистиң корр.
