УРАН ЧҮҮЛ ЧОННУУ БОЛУР

21 октября 2021

103

Бай-Тайгада национал төлевилелдерниң боттанылгазы

Октябрь 20-де Бай-Тайганың Хемчик сумузунга “Культура” национал төлевилел аайы-биле чаарттынган Культура бажыңының байырлыг ажыдыышкыны болган. Аңаа ТР-ниң культура болгаш туризм сайыдының оралакчызы Салим Санчы болгаш кожуун, сумунуң бүгү удуртукчулары киришкен.

Сумунуң Культура бажыңы 1984 чылда-ла туттунган. 175 дөрбелчин метр шөлдүг бичежек бо оран-сава эргижиреп, чылдан чылче өзүп-көвүдеп орар чурттакчыларынга тар болгаш таарымча чок байдалдыг апарган.

Суур черге концерт оюн-тоглаалыг хемчеглерже чон чыырынга делгем, чырык клуб чугула хереглелдиг болу бергенде, совет үениң тудуунуң чүгле ханалары арткан, октаттынган оран-саваны эде кылып, капиталдыг септелгени бо чылдың март айдан эгелээш, октябрь эгезинде дооскан. Ону кылыр хүлээникчи организация “Культура” национал төлевилел ёзугаар 10 млн 932 муң рубль-биле чаартып, эде кылган. Ажыл кончуг дүрген, көрдүнген хуусаада доозулган. Чер-черлерде сөөлгү үеде каракка анчыг көстүр корзагар эрги оран-саваларны чаартып, национал төлевилелдерниң ачызында оларга база бир “чуртталганы” берип турары дыка-ла өөрүнчүг.

Хемчиктиң чурттакчыларының четтикпейн манааны бо Культура бажыңын амгы үениң негелделеринге дүүштүр кылганы каракка илдең. Чырык, делгем, иштики дерилгезинде артык чүү-даа чок, бүрүнү-биле культура-массалыг хемчеглер эрттиреринге эптиг болгаш чугула дериг-херекселдер-биле таарыштыр шүмнеп каан. 450 ажыг дөрбелчин метр шөлдүг оран-савада 180 олуттуг көрүкчүлер залы, ном саңы база клубтуң специалистеринге өйлей кылган ийи кабинет бар. Бо хүнде ында 8 кижи ажылдап турар. Даштынга чеде бээрге, арыг-силиг, куу тууйбулар-биле черни дескилей шып каан клуб мурнунда өгнү база тип каан. Өгбелеривистиң хүндүлээчел чараш чаңчылын сагып, ырак-чооктан келген аалчыларын уткуп, өгже чалап, изиг-сүттүг шайын кудуп, культура ажылдакчылары дүвүреп халышкан, суурнуң улуг-биче чурттакчылары тыва национал хевин кеткилепкен, өөрүшкүлүг чыглып турарын көөрге, сеткил таалаар.

Жанна Аракчаа, Хемчик сумузунуң Культура бажыңының директору:

– Бо чылын ТАР-ның 100 чылы, Бай-Тайга кожууннуң тургустунганындан бээр 80 чыл оюн демдеглеп турар бис. Бо онзагай үеде мындыг чараш оран-саваже кирип турарывыска дыка өөрүп тур бис. Даштын өгнү тиккен чылдагаанывыс, төөгүвүсче хая көрнүп, үе-дүптен бээр тыва чон уран талантылыг турганын демдеглеп, шаанда чер-черлерге “кызыл-булуңнар” азы “кызыл өглерге” чон чыглып, оюн-тоглаазын эрттирип чораанын сагындырыксадывыс.

Бөгүн суурувустуң чону бо чаа оран-саваның ажыдыышкынын улуг байырлал кылдыр хүлээп ап турлар. Суурувуста ырлаар, самнаар салым-чаяанныглар база эвээш эвес. Оларның аразында хөйге билдингир артистеривис база бар. Чаа клубувуска оларның киржилгези-биле солун культура-массалыг хемчеглер үзүлбес болур дээрзи билдингир. Келир үеде суурувустуң культурлуг хөгжүлдезинге мындыг улуг деткимчени берген удуртур-баштаар даргаларывыска өөрүп четтиргенивис илеретпес аргавыс чок. Ылаңгыя ТР-ниң Культура яамызы хөгжүм херекселдеринден эгелээш, көрүкчү залының сандайлары, көжегелер, сценаже үнүп кедер костюмнар болгаш өске-даа иштики дерилгезин шуптузун шүмнээнин онзагайлап демдеглекседим.

Сайын Күжүгет, Бай-Тайга кожууннуң культура эргелелиниң даргазы:

– Ниитизи-биле бо чыл биске чедиишкинниг болуп турар. Кожуунувуста культура талазы-биле ийи улуг тудуглар туттунган. Бо Культура бажыңындан аңгыда, “Сорунза” губернатор төлевилели-биле Кара-Хөл суурда чаа клуб тудуу доостурунуң кырында келген, ноябрь 25-те доозар дээш, кызып турар бис. Кожуунувустуң культурлуг сайзыралынга чазак-чагырганың талазындан шак мындыг улуг деткимчени көргүзүп турарынга өөрүп, чонувус мурнундан четтиргенивисти илередир улус-тур бис.

Амгы үеде интернет кижилерниң бүгү кичээнгейин хаара туда берген, ном номчуур улус эвээжээн дижип турар бис. Херек кырында номга ынактар, ылаңгыя көдээниң чурттакчыларының аразында хөй дээрзин бо Культура бажыңында ном саңынче киргеш, эскерип болур.

Хемчиктиң ном саңының эң улуг назылыг доктаамал номчукчузу Надежда Чудук 74 харлыг:

Бодум бүгү назынымда ном саңынга ажылдап чораан болгаш, ном номчувайн баар болзумза, чем чивээни-биле дөмей апаар мен. Бөгүн бо чаа оран-саваның ажыдыышкыны болур дээрге, дыка өөрүп чедип келдим. Көдээ чоннуң культуразын хөгжүдеринге кончуг улуг ужур-уткалыг ажылды чазаавыс чорудуп турар деп билип тур мен. Бодум ном номчуурундан аңгыда, республика солуннарын шуптузун чагыдып, аңгы көктеп алган номчуп турар болгаш сөөлгү медээлерни кичээнгейлиг номчуур-дур мен. Хөгжүлде бар-дыр, эки-дир. Өөрүп тур мен.

Тайгана Ёндан, Хемчиктиң ном саңының эргелекчизи:

– Бо хүнде библиотеканың номчукчуларының саны 568 кижи четкен. Ниити ном фондузунда 8968 ном бар. 2000 чылдан эгелеп ажылдап эгелээн үемден тура суурувустуң чону номга ынак дээрзин билир мен. Ооң мурнунда библиотека бичии өрээлге-даа турда, черле улус үзүлбес, бичии чаштардан эгелээш, улуг назылыг хоочуннарывыска чедир кээр турду. Ам оон-даа көвүдээр боор. Номчукчуларывыска эптиг, улуг, чырык библиотекалыг болганывыс дыка онза-дыр.

Октябрь 20-де Хемчиктиң Культура бажыңының байырлыг ажыдыышкыны кожууннуң уран чүүл ажылдакчылары болгаш ол чер чурттуг Тываның алдарлыг артизи Екатерина Кара-Донгак, билдингир артистер Ховар Салчак, Омак Ооржак болгаш өскелерниң-даа киржилгези-биле болган солун концерт-биле доозулган.

“Уран чүүл чоннуу болур” деп делгереңгей лозунг совет үеде бүгү Культура бажыңнарының эң-не көскү ханазынга бижип каан турганын ол үениң улузу сактыр. Бо дыңзыг бодалдың артында херек кырында ханы утка сиңниккен. Шынап-ла, өскен-төрээн черин, Тывавысты алдаржыдар салым-чаяанныглар чондан үнер, ылаңгыя көдээ суурлардан.