Владислав ХОВАЛЫГ: «АЖЫЛ-АГЫЙЖЫ УДУРТУКЧУ ХЕРЕК»

14 июля 2021

47

Шуптузу чугула

Тыва – чер болгаш мал ажыл-агыйлыг регион. Республикага сөөлгү чылдарда мал бажының саны элээн өскен. Үнүштер тарып өстүрер ажыл ооң-биле чергелештир сайзырап турар.

Тываның Баштыңының албан-хүлээлгезин түр үеде күүседип турар Владислав Ховалыг Каа-Хем кожуунга ажыл аайы-биле барып чорааш, көдээ ажыл-агыйның чедиишкиннери-даа, аштырыышкыннары-даа бар дээрзин көргеш, социал четкиде блогунга бодунуң санал-бодалын илереткен: «Көдээ ажыл-агыйынга онза кичээнгей салыр деп шиитпирледим. Сүт фермаларының бүдүрүлгелеринге барып чорааш, эки чүве-даа дыңнавадым. Чүгле бергедээшкиннерин чугааладылар. Күзели турган болза, боттары шагда-ла шиитпирлеп ап болур турганы чадавас».

Ильинка суурга 2010 чылда туттунган сүт фермазы ол суурнуң улуг бүдүрүлгези болуп турар. Ооң бергедээшкини баштайгы үезинде-ле илереп көстүп келген. Бирде тудуу узамдыгып туруп бээр, бирде директорлары солчуп туруп бээр болган. Бүдүрүлгениң ажыл-ижин чогуур деңнелинге чедир ажылдадыптар шудургу, кызымак кижи тывылбаан.

«Көдээ ажыл-агыйынга бергедээшкиннерни дораан тодаргай айтып, шиитпирлерни дораан саналдаптар ажыл-агыйжы улус херек. Фермер Михаил Санниковту шак ындыг ажыл-агыйжы кижи деп көрүп тур мен. Хову-шөлдерге тарыттынып, мал чемин белеткеп, күрүне биле хуу эштежилгениң дугуржулгазын кылып, кады ажылдаарынга ол белен» – деп, Владислав Ховалыг бижээн.

Аъш-чем аймаан өске черден эккээрин эвээжедип, боттарының бүдүрүлгезин сайзырадып, ажылчын олуттарның санын көвүдедири дээрге регионнуң хөгжүлдезиниң чугула демдээниң бирээзи болур.

Россияга шаг-төөгүден бээр хлеб кол аъш-чем болуп чораан. Михаил Санников элээн каш чылдар дургузунда тарааны тарып өстүргеш, дүжүдүн ажаап, хлеб быжырар далганны бүдүрүп турар Ол бодунуң үлегери-биле «Азия төвүнде чүгле ээн ховулар бар» деп догааштырар хөөннүг улусту буура шапкан. Ак-тараадан аңгыда кырлыг-караны база катап тарып өстүрүп эгелээн.

М. Санников – көдээ ажыл-агыйның шынап-ла күштүг болгаш арга-дуржулгалыг удуртукчузу. Ол ам чаа угланыышкынны – эът болгаш сүт аймааның бүдүрүлгезин бодунга хүлээнип алыр болза, шыдаар бе? Санников шупту чүвени шыдаар дээрзинге, кады ажылдаарынга Владислав Ховалыг бүзүреп турар.

«Тывада тараалаң ховулар бар, а баартактарда өске черниң барааннары чыдар. Бир чылда сүт аймаан безин 5 млрд. рубль-биле садып ап турар бис. Боттарывыска улуг хемчээлдиг бүдүрүлгелер турган болза, ол акша-хөреңги республика бюджединче кирер үндүрүглер, тус черниң сайгарлыкчыларының орулгазы болур. Эге дээрезинде бүгү-российжи рыноктарны эжээлээри кол эвес, а чаңгыс чер-чурттугларывысты сүт-биле хандырар ужурлуг» – деп, Владислав Ховалыг саналдаан.

Бир эвес фермер М. Санников күрүне биле хуу эштежилгениң дугуржулгазы ёзугаар «Каа-Хем» муниципалдыг унитарлыг бүдүрүлгени удуртуп эгелээр болза, аңаа сүткүр азы эъткир инекти шилиирин боду шиитпирлээр. Кайы хире сүт бүдүрерин, кандыг сүт барааннарын кылырын болгаш өске-даа чүүлдерни ол боду шиитпирлээр апаар.

Тывага баштай көжүп чедип келген улустар одар-белчиирин көрүп алгаш, аңаа инектерни азырап өстүрүп турганын Ильинканың улуг назылыглары сактып чугаалаан.

Инек барда, сүт муңзавас. Сүт сааны элбек болза, ону болбаазырадыр ажылды организастаар херек. «Ээзи чокта, ажыл бүтпес» – деп, Вячеслав Ховалыг чугаалаан. Шудургу, кызымак кижи кандыг-даа ажылды кылып шыдаар. Санниковтуң чери-даа, мал-маганы-даа бар болган төлээде, арга-дуржулгазы база турар ужурлуг. Ынчангаш Вячеслав Ховалыгның көдээ ажыл-агыйлыг бүдүрүлгени удуртуп-баштаар чаа кижини шилээни ужур-чөптүг.